Хөх мэдрэхүй

/Нийтэлж болох захидалаасаа нэг нэгээр нь дэлгэнэ ээ./

Хөр цас, хөх далай, сарьдаг уулсын хөвүүн таньд энэ захиа очих өдрийн гэгээн мэндийг хүргэе.

Орон гэрээсээ алс оюутны шуугиант хотхонд танин эгээрэх, туурвин бүтээхүйн хүрдийг эргүүлсээр нам гүмхэн амьдарч байна даа, дүү нь. Яг л таны хүсдэг шиг, миний төсөөлдөг шиг тийм амьдрал, аз жаргал их хотын хаа нэгтээ хүлээж буйд итгэнэм.


Зориуд зорин ирж “Хянатугай!” хэмээн үлдээсэн номны тань эхийг өнгөрсөн гурван хоногт хэдэнтээ уншсаны эцэст энэ захиаг бичье гэж шийдлээ.

Энэ бичил ертөнцийн эхлэл болсон нэр нь: “Гуч хүрээд л үхмээр санагдах...” Нэрлэлт дөрвөн үгийг дотроо тарни адил шивнэн явсны үрээр, таны санаашрал, гутрал сэхлийн совинг зуур ч атугай мэдрэв.

“Санаа алдахаас өөр салхигүй”-н салхи эндээс нэвт үлээсэнд дотор бүлээсч, анх хэвлэлээс нь авхаар догдлон алхаж явсан мөч шиг үлэмж дотно санагдав.

Тэр дотно салхи нэгэн бодлыг хөгжөөсөн нь: “Өнгөрөгч хугацаанд таны шүлгүүд хойшид Хатанбүүвэйбаатарын гэгдэх агшины мэдрэмжийг нээх нэгэн хэлбэр, тэр хэлбэрийг илэрхийлсэн нэгэн номыг бүтээхэд зориулагджээ” гэсэн санаа. Туурвин бүтээгчийн хувьд үүнээс илүү олз үгүй. Харин яруу найрагчийн хувьд өсөн дэвжих замын тань нэгэн гэгээхэн /магад хамгаас гэгээн/ үе нь энэ болов уу.


Амьдралын халуун хүйтнийг эрт мэдэрч, томчуудын ертөнцөд хөлөө олж ядсан он жилүүд төгсгөл болж, өөр үзэл бодол, өөр тэмүүлэлээр амьдарч эхэлж буйг тань энэхүү шинэ номоос хару байна. Хэдий би хараахан эцэг болж амжаагүй ч, эрийн хугархай мөний учир, ерөөс хүн мөнийн учир хүүдээ зориулсан шүлгүүд тань машид таалагдсаныг, тийн ахаараа бахархсанаа, андадаа далдхан атаархсанаа нуух юун.


Уран бүтээлчийн “Урлан бүтээхүйн эрэл”-ийн гэрч болон үлдэх хараахан хэвлэгдээгүй энэ номыг нэрнээс нь эхлээд өөлж гоочлох хүн гарах л байх. Гэвч, энэ бол урлаг. Үхмээр санагдсан мөч бүхэндээ шүлэгчид нөгчдөгсөн бол яруу найраг гэдэг шарилын бичээс төдий л байхсан. Тэрчлэн таниас цаашид “Үрээ санахаар л үхмээргүй санагдах...” гэхчилэн ном гарваас би л лав гайхахгүй ээ.


-“Энэ номоо Есенинд зориулж байгаа юм” гэснийг тань санаж байна. Мөнгөн зууны гутрангуйн шүлэгчидийн тавилан шүлэг шигээ байсан гэдгийг санаарай! Ахматова охин насандаа үхлийн тухай шүлэг бичсэн гэдэг. Юутай уудам зүрх вэ? Түүний зүрхнээс хагас зууны хагас зууны турш уй гунигийн мөрүүд урсжээ. Гэхдээ, хэдэн шүлэгчийн зүрх ийм уудам гэх вэ? Шүлгийнхээ хүйтэн давалгаанд амьдралын ёроол руу шидэгдсэн олон олоншүлэгчийн алдар нэрийг дуудаж чадах байна. Гэвч

“...Өнгө мөнгөнд шүтэж амьдрах

Өргөмж алдарт шүлэнгэтэж явах

Энэ насны шуналын гал

Эцэс хойтын тамын гал” гэдэг биш үү.

Харагдахгүй байгаа гэрлийг л харанхуй гэж би санадаг. Тиймээс “Хагацъя даа даа анд минь...” гэсэн мөрийг Хатанбүүвэйбаатараас хэзээ ч хүлээхгүй.


Цэцэн ухаан билэг авьяас бурханыг орлосон энэ цаг үед цэнгэл жаргалын охь нь яруу найраг байх болно.

Бүдэг өнгө ноёрхсон хотын ертөнцөд, тосгоны үнэртэй тодорхой уран шүлгүүд тань “Амьд үлдэнэ” гэдэгт итгэнэм. Үүнээс илүү өглөг, үүнээс илүү буян гэж үгүй ээ. Ах минь.

Хотод одоо л нар мандаж байна. Цонхоор сэрийгч улиангарын биенд ассан нарны сүүн туяа энэ захидалын мөр бүхнийг адислав.

Ирэх цагийн нэгэн чөлөөнд их сургуулийн гудамнаа инээж уулзаад, их хотын аниргүйд шүлгээ дуудах мөч иртэл Муза-Янжингийн мэлмий үзэгний тань өлмийг таалан тэтгэж, үр амьтай амьдралын тань замыг чанагш тэнгэр тэтгэх болтугай.

Утга зохиолын “Хөх мэдрэхүй” бүлгийн гишүүн

Ш.Я.БАЯР

2009.11.29

Улаанбаатар. Оюутны А хотхон.