Яруу найрагч шүлэг яруу найргаараа л тусгаар тогтнолоо зарладаг

By Я.Баяраа , in , 0 Comments


Нямхүүгийн Нарангэрэл хэмээх яруу найрагчийн “Тийн мэдрэхүйн гуниг” анхны номын эхийг олон удаа уншсан бөгөөд унших болгондоо толгой дохин зөвшөөрөх хандлагатай болж байв. Нууцгүй хэлэхэд зуу татсан болон түүнээс зай барьсан үедээ, ахуйн хэмжээнд буусан таатай, таагүй агшинд ч уйтгар гуниг гээч зүйлийн зүс чанарыг гадарлахтайгаа болсон хүний хувиар ч “тийн мэдрэн гуньсан” –ыг ийм хэмээн “батлах” гэж оролдов. Бас биеэ тоосон гэдгэр байдал, бусдыг үл ойшоох муу зангаа ч тавихгүйгээр уншиж, тэр бүхнээ энэ шинэ номын дардасны өмнө алдаад байх шиг санагдаж байлаа. Тэр ингэж бичжээ.
Үлдээсэн сэтгэгдэл чинь
Өр зүрхэнд Өвс шиг урганам
Өөрөө харин өвлийг эхлүүлэхээр
Цасанд хургачихсан
Өр зүрхэн дэх тэр өвс
Өөрөөс минь өндөр урганам... гэж. Бодсоноос минь өндөр ургасан түүний өвс- шүлгүүд манай юм юмаараа гайхуулдаг, яруу алдарт эмэгтэй найрагчдын “гал түймэр тавьсан” гэх шүлгүүдээс тэс өөр бөгөөд тэрхүү “ондоо” өвснөөс нь Марина Цветаевагийн сүрчиг, Анна Ахматовагийн энгэсэг огтхон ч үнэртэхгүй, үснийх нь засалт ч харагдахгүй байгаа нь өнөө цагт эмэгтэй хүн “марина”-дах юм уу, “анна”-дахгүйгээр өөрийн ертөнцөд, өөрийн өвс ногоог тарьж болдгийн жишээ мэт.
...Тээр хол
Ширхэггүй өвс
Ургана.
Ингэж уншин, “тийн” мэдрээд түүний өвсний шинж байдал, шим чанарыг “үхэр” шиг хэлээрээ ороож амтархан зажилнам. Түүний шүлгүүдэд уйтгар, нулимс, од, сар, тэнгэрийн гүн цэнхэр мандал, усны амьсгаа гээд тэнгэрээс дүүжлэгдэн шүлэг бичих гэж оролдогсдын бүх гишгүүр-үгүүд байна. Гэхдээ Н.Нарангэрэл гишгүүр болгоноо шавар шавхайтай хутгахыг хүсээгүй юм шиг ээ. Хүсээгүй ч гэж дээ шүлэг туурвил гэдэг санаан зоргоор хэлхэж, хүлхэж суудаг зүйл биш болохоор яруу найргийн жам ёс, яруу найрагчийн тусгаар тогтнолд маш бүдүүлгээр халддаг “бүлэг этгээд” өнөө цагт гэгээн цагаан өдрөөр сайрхан хашгирч яваа нь харамсалтай. Ийм нэг жишээг хүний мууд дурлан дурлан дурдъя. Бавуугийн Лхагвасүрэн гэж мундаг найрагч “байсан” бөгөөд тэр өнөөдөр яруу найраг дахь эмзэг бүлгийнхэнд зарим зүйлээ “алдсандаа” баярлаж суудаг биз. Тэр эрхэмсэг оюун санаанаас тасарсан “эр ганц биеэ арав болгож чамаараан би гоёсон” ч билүү иймэрхүү санаатай торгон шүлгийг сонсонгуут нэг жүжигчин ч шиг, морины цолчин “засуул” ч шиг, зурагтаар хөгшчүүлийг хөөргөж худлаа яриулдаг үндсэн ажилтай хэн гэдгийг нь танихын аргагүй, бас өөрийгөө хэн ч гэж хэлж түүндээ үнэмшчихсэн явж мэдэх нэг нөхөр гүйж хариад нөгөө торгон шүлгийг чинь учиргүй урж тасдаад “Би монголоороо гоёдог хэрэг ээ” гэж гоёлын биш ажлын “хувцас” салбайлгаж орхисон байх юм. Дэндүү залуу мөртлөө дэндүү улаан цайм бусдын уран бүтээлийн эрх чөлөө, тусгаар тогтнол, хувь заяанд халддаг “шинэ цагийн” яруу найрагчид бий болж байна. “Зүс бүгэг андууд ” мэтийн өөрсдийгөө рекламдах дургүй нөхдийн юмнаас хусаж орхиход гэмгүй гэж тэдний зарим нь боддог байх. Магадгүй сэтгэлгээнийх нь хэв загвар, өнгөтэй өөдтэйг хулгайлчихаад хохирогчийнхоо нүүр лүү нулимж, “хурдан үхээсэй” гэж явдаг бол ч тэдэнтэй юу ярих вэ дээ. Харин Н.Нарангэрэл энэ бүхнээс зугтаж, түүнээс хол явахын сайхныг ойлгон, өөрийн гэсэн тусгаар тогтнолыг шүлэг зохиолдоо шивнэн захих гэдэг нь цухалзаж байна.
... Миний зүрхэнд л гэрэлтэж болмоор
Тийм сар...
гэж бичсэнээрээ тэр бусдаас нэг удаа, нэг том ялгарч байна. Мөнгөн сар, сэрүүн туяат, туулайт саран энэ тэр гэж чамирхаж, үгээ олж ядан, нүдээ бүлтэгнүүлж байснаас “миний зүрхэнд гэрэлтэж болмоор” тийм сарыг уншигчийн өмнө гаргаж ирсэн нь сайшаалтай. Сайшаалтай гээд сайшаалын үнэмлэх гардуулдаг цаг өнгөрсөн болохоор таашаалтай гэсэн нь дээр байх. Одоо уншигчид хэн нэгний өнгөт металлаар “хийсэн” юм уу үлгэр домгоос мөчир тасдаж нэрлэсэн сарны тухай биш өөр өөрсдийнхөө “зүрхэн дотор гэрэлтэж болох” сарны талаар төсөөлж, бүүр дур зоргоороо дүрслэн харж болох боллоо.
Би өвдөхөөр
Тэнгэр өвднөм
Газар өвднөм
Бид гурав гурвуулаа өвднөм... гэж уншаад дэмий нэг хийрхэл, том сэтгэх гэсэн дон гэж яаран хэлэх гэж байгаа бол азнах хэрэгтэй. Н.Нарангэрэлийн хувьд энэ нь үнэн зүрхнээсээ хэлсэн амьд үг, агаар нэхэн сарвалзаж байгаа саяхан төрсөн шинэ сэтгэлгээ юм. Тэр хуучин сэтгэлгээг эвдэх алхмуудыг ч хийсэн нь харагдана. Тэгэхдээ учир утгагүй эвдэж хэмхчээд хаячихаагүй, дараа нь энэ “сүйтгэсэн” зүйлийнхээ новшийг өөрөө цэвэрлэнэ гэдгээ мэддэг эмэгтэй хүний нарийн мэдрэмжээр тогтсон хэв загвараас зөөлхөн шиг зөрж гөжсөн бололтой.
Молор хундага барьсан бүсгүй
Тэнгэрээс үр гуйна... гэхэд аятай хийгээд аягүй байдал нь хоорондоо салшгүй мэт. Бүсгүй хүн чулуун эрхтэн дээр мордож суугаад юм уу, могой зүүдлэх мэтээр үр тогтоох бэлгэ даллагыг гүйцэлдүүлдэг. Гэтэл хундага бариад тэнгэрээс үр гуйж буй бүсгүйн талаарх дүрслэл уламжлалт хэв маягийг том эвдсэн бөгөөд тийм мөртлөө тэндээс дэндүү бага чимээ гарч байгаа нь нөгөө аятай аягүй хоёрыг зохистой нийтгэж чадсантай нь холбоотой.
Тэндээс зүүгдсэн одод
Миний хүзүүнд чимэг болоод
Тийм нэг сониуч амьдралд
Уруул минь дүрээстэй... Ийм араншин үнэртсэн шүлгийг яруу найрагч л хэлж чадна. Түүнээс биш бусдын хотруу гэтэгсэд бусдын муухан хувилбар, бүдэгхэн хуулбар төдийхөн хэвээрээ явсаар “насыг” барна.
... Нулимсаараа цээжийг чинь
Зөндөөн норгосон
Нууц амрагийн үнэртэй цэцэг
Маргааш ургана... гэх юм уу

... Дээс тоглож
Дэргэдэх найз нартаа зэмлүүлж
Дэрхийтэл- шувуу нистэл
Санаа алдаж
Дээд голоос ус салаалахыг ажиж
Тэндээ бүүр норж, шалба амьдрах сан... гэх юм уу

...Тал дунд ганц айл
Тарлан зам эндээс
Тэднийд хүрэх нь
Тавилан шиг... гэх мэтээр түүний шүлгүүд ар араасаа цуварна. Н.Нарангэрэлийн шүлгүүд хавтгайрч, найрлан, хашгирч гуугачиж, сайхан зүлэг ногоог Болор цомын бойтгоор гишгэчээд тарах олны нүднээс далдхан шинэ өвс ургах мэт сэтгэгдэл төрүүлнэм. Энэ бүхэн зөвхөн миний бодол боловч энд бас “зөвхөн” нэг үгийг хэлэхгүй бол болохгүй гэж адгалаа.
...Тэр навчны хийсч байгаа нь
Нэг л амирлангуй
Тасраад уналаа
Хөлд торлоо
Хөх чинэрээд явчихлаа
Хүү минь биш байгаа... гэх зэргээр өрөвдөлтэйгээр “гэгээрэх” нь Н.Нарангэрэл дүү чамд үл зохих юм шиг бодогдов. Чиний шүлгүүд чиний дотоод сэтгэлийн л дуу чимээ байг.
Мунхаг би “үхэр чихрийн амт мэдрэхгүй”-н үлгэрээр дэмий цаг зольсон байж мэдэх ч үхэр өвс ногоогоо мэднэ дээ.




МЗЭ-ийн шагналт зохиолч, яруу найрагч Төрийн Баянсан.



2010-02-22.
Цагаан барс жилийн Цагаан сарын шинийн найман.

Тэр хэн байсан бол?

By Б.Баясгалан , in , 0 Comments

(хэрэм нэвтлэх шинжлэл)

Бид хожим уран зохиолын энэ бүлгийнхний тухай заавал дурсана. Тэд бол цоо шинэ нэг зүйлийг Монголын уран зохиолд авчирсан. Тэр бол нөхөрлөл, хүнлэг чанар, тэмүүлэл, багийн тоглолт. Спорт шиг, улс төр шиг бус... Оюун санааны амьдралд үгүйлэгдэж байсан тэр зүйлийг авчирсанд нь л тэдэнд атаархдаг юм. Баясаа, Баяраа, Хангалын тухай бичиж байсан бол одоо Нараагийн тухай бичих ээлж ирлээ. Яагаад ч юм түүнийг урьд төрөлдөө, магадгүй хоёр, гурав, дөрвөн төрлийн урьд тэр хэн байсан бол... гэдэг бодол надад хамгийн сонирхолтой байдаг.

Яруу найрагч байна гэдэг хувь тавилан. Тэр зүгээр л тийм хувь тавилантай хүн. Өөрийгөө албадаж юм уу? яруу найргаар шоу хийх хэрэгцээ түүнд байсангүй. Намуухан даруухан амьдарна. Намуухан ярина. Куратор хийнэ. Музейд ажиллана. Чин сүзэгт номун хааны тухай судалгаа хийнэ. Гүр дуу сонирхоно. Шүлгүүд нь ч гэсэн нэг тийм хөнгөн биш. Хүнд ч биш. Нэг тийм зангарагтай. Эх хүнээр бол олон хүүхэд төрүүлээд тэднийгээ маш сайн хүмүүжүүлсэн эх хүн шиг. ”Хөх мэдрэхүй”-ийнхний хувьд ч яг л эх шиг нь, ээж шиг нь байдаг болов уу? гэж боддог. Тэгээд бодохоор тэр нээрээ Хэн байсан бол...

Яруу найраг бол хүнд зүүдэг шошго биш л дээ. Энэ бол сүнсний ой санамжинд нь байдаг. Төрөл дамждаг зүйл. Тэр бол ёс зүй. Энэ ухаанд нэвтэрч, төрөл тутамдаа даасан ламтай, тахисан бурхантай ирдэг үйлийн үрийн шүтэн барилдлага. Анзаарсан бол миний сайн танил яруу найрагч бүсгүй хэлж байсан юм. Улаанбаатарт дөрвөн уулынхаа дунд ирэхээр л сайхан шүлэг бичмээр болдог гэж... Онгод хийморь хөглөгддөг гэж... Энэ ч бас учиртай. Бурхан багш амьд ахуй цагтаа энэ газар орны тухай айлдчихсан байсан гэвэл хүмүүс үнэмшихгүй. Бид их азтай хүмүүс. Бурхан багшийн айлдвар зарлигийн чуулган Ганжуурт ”Бавуу марвын дончир” хэмээх газар орны тухай дурдаж л дээ. Орчуулбал ”Улаанбаатарын балгад” гэсэн үг. ”Балгад” гэдэг нь толь бичигт шүүрдэн үзвэл ”өдөр шөнө хоёр хүн нохой хоёрын дуу үл тасрах суурин газрыг хэлнэ” гэнэ. Миний Улаанбаатарт үнэхээр өдөр шөнө хоёр хүн, нохой, машин гурвын дуу үл тасарна. Ийм л сайхан. Бас энэ орон газар бол Дэмчиг бурхны орон, ханд дагинасийн чуулган. Ханд дагинас ч олон дүрээр оршино. Зарим нь яруу найрагчийн дүрээр, янхан эмийн дүрээр, мах худалдагч, марш алхагч... гээд амьдарлын бүх хэвшлээр. VIII Богдын хөтчид нь ч тиймийн учир Их хүрээний дууч эмсийг хүндлэн зам хөндлөн гаргаж байж, явдаг байсан гэж байгаа. Миний Улаанбаатарын бүх бүсгүйчүүд бол дагинас хэмээн боддог. Монголын бүхий л түүхийн туршид Улаанбаатар шиг ийм том балгад буй болж, энэ үеийнх шиг ийм олон яруу найрагч бүсгүйчүүд төрсөнгүй. Тэдний нэг нь Н.Нарангэрэл.

Яруу найргийн тухай углуургатайхан ярьчих хүн цөөрч байна даа. С.Дулам багш л үлдэж. Хүн судлал антропологийн үүднээс яруу найрагчийг хэрхэн судалж болох тухай нэг ярьж байх даа ”Хэдэн төрлийнхөө урьд бөө удган, лам хувраг явсан хүмүүс яруу найрагч болж төрдөг” гэсэн гайхамшигтай дүгнэлт хэлж байсан юм. Энэ бол ортой, шүнтэй, ултай, суурьтай үг. Тэгээд Нарааг боддог юм. Энэ хүн урьд насандаа хэн байсан бол... Бүр наанаас нь эхлээд дурдахад уртын дууч, туульч, жодч лүйжинч, бясалгалч, бүтээлч, бодьсадва, дара эх... Шүлгүүд нь нэг тийм нинж нэвт шингэсэн. Энэрэнгүй, тэнгэрээс нэг шидэт дохиураар дохиод байгаа ч юм шиг. Орой зулай илээд ч байгаа юм шиг. Үгнүүд нь, түүнээс урган гарч байгаа утга нь, утгаар дамжиж буй ухаан нь цогцоороо лүйжин шиг. Хоосон чанарын агаарт тасалж, огтолж, онож, гадаслаж буй мэт. Зүгээр нэг шүлэг бичдэг хүүхдүүдийнх шиг бэлгийн бойжилтын эхэн, дунд, сүүл үеийн сэтгэгдэл төдий биш. Амьдралын асар их туршлагатай эх хүн шиг бичдэг. Цөөн бичдэг. Түүнийгээ хүнд уншуулах тийм ч дуртай биш. Хэзээ ч өөрийгөө яруу найрагч гэж нэрлэх дургүй. Тийм л зураглал дүр дүрслэл харагдаад байдаг юм.

Энэ бол миний л бодол... Үнэн байх албагүй. Гэхдээ би энэ үгээ энд ч, эрлэгийн үүдэнд ч хэлнэ. Хажуунаас нь өчүүхэн ч холдох дургүй. Байнга анхааралтай ажиглаж, хүндлэн биширч, мэхийн хүндэлдэг монголын уран зохиолын, амьд яруу найргийн амьдрал дахь хайртай дүү нарын минь нэг. Хэн байсан бол...

Хүндэтгэн ёсолсон
Хүрээ хөвгүүн ах нь.

М-Е-Г-А-Д-У-Т-А

By Б.Баясгалан , in , 1 Comment

/Хэрэм нэвтлэх шинжлэл/

"Үүлэн зардас"-ыг ингэж Хэнэдхэгийн хэлээр хэлэх... Надад ч ганцаардах үе тохиолддог л доо. Тэр үед "Сэрэмж алдсан нэгэн ягчис хилэнт эзний бошог зарлигаар сүр жавхлангаа бууруулан үзэсгэлэнт амрагаас жилээр хагацаад..." гээд эхэлэнгүүт хичнээн халуун байсан ч салхи татаад л явчих... Энэ бол яруу найрагийн анагаах увидас юм билээ. Нэг найз минь надад сонин юм ярив. Эмч хүн л дээ. Энэтхэгийн Аюурвед хэмээх анагаах ухааныг сурахаар дээд курст нь 3 сар явж гэнэ. Халуун гэж тамтаггүй Өмнөд Энэтхэгт очоод нэг Дада яаж эм найруулах, ханах хатгах, бясалгуулах тасарсан эрдэм заах юм бодож л дээ. Гэтэл 3 сар нэг дуу заагаад л байж... заагаад л байж. Юу ч ойлгодоггүй. Шалгалтаа өгөх болтол тэр нь "Мегадута" буюу "Үүлэн зардас" байсан гэж байгаа. Манай хүн шууд л Бямбын Ринчин абугайн орчуулгаар эх хэлээрээ хөврүүлээд зогсохгүй утга санааг нь өнгөтөөр ярьж өгч л дээ. Тэгээд Дада: -Монгол хэлэнд хэзээ орчуулсан юм? гэж асууж гэнэ. Манай хүн овоо голдоо сүвтэй юм уншдаг эр болохоор "4 орчуулга байна. Бид бараг 800 орчим жил уншиж байна гэж хариулаад А авсан" гэж байгаа. Хажууд нь англи хэл рүү орчуулагдсан нэг орчуулгад англи хэлтнүүд дулдуйдаж, бусад нь амаа ангайсаар хоцорсон гэж байгаа... Хамгийн гол нь сэтгэлээс үүддэг 404 төрөл өвчнийг анагаах эмч хүний эрхэм нандин нууц эрдэм "Үүлэн зардас"-т байдаг гэж... Мөн их ухаан шүү. Ийм хүмүүсээ энэтхэгчүүд "Дорнын их яруу найрагч" юм уу "Нацагдоржын шагналт" гэдэггүй л дээ. Хар охин тэнгэрийн зарц, хааны охины сонгосон хорвоогийн хамгийн тэнэг эр гэхчлэн... домог зохиосон байдаг. Хааны охин эр нөхрөө сонгохоор улсынхаа бүх эрчүүдийг сорьж сонжоод олдолгүй явтал нэг эр модны мөчир дээр суугаад салааныхаа угийг сүхээр цавчиж байхтай таараад "Энэ миний эр нөхөр" хэмээн сонгоод ордондоо аваачиж тансаг сайхан амьдраад, Галидаст ч "Мегадута", "Шакундала" хэмээх туурвилуудаа бичих нөхцөл бүрдсэн бололтой... Үнэн ч бай худал ч бай... Нилээн хэнэггүй л эр байж, бас ч хааны гүнжид тоогдохоор дажгүй залуу байж. Яг үүнтэй адил Хангалын шүлгийн номыг эмх цэгц дэс дараанд оруулбал, дээр нь underground хэсгүүдийг нь нийлүүлбэл нэг монгол "Мегадута" болохоор байна. Өөрөө надад өгөөгүй. Ер нь жинхэнэ сайн шүлэг туурвилууд заавал хэвлэгдээд талх шиг тараагдах ёсгүй байх. Уншъяа гэсэн хүн араас нь хөөх ёстой байх л даа. (Танд ч бас над шиг унших боломж олдоно гэж найдаж байна) Би бол цангаж байгаа хүн. Хүлээн зөвшөөрөхөөс өөр аргагүй өсч өндийж яваа шинэ үеийн залуус яруу найргийг өөр нүдээр (жинхэнэ утгаар нь гэсэн үг) харж, эрүүл саруул төлөвшөөсэй гэсэн дээ л "цангаж" яваа хүн. За ингээд хэрэм хашаагаа даваад, бамбараа асаагаад цаашаа яваад байна даа. Хангалд хоёр зүйл байна. Дахин давтагдашгүй.

Нэг. Дуулал

Түүний шүлгүүд өөрийн гэсэн хөг аятай. Яг шүлс залгиж байгаатай адил хамаг мэдрэмжээ дотогшоогоо хумиж, хөндсөн сэдвээ төгсгөлгүй буюу төгсгөлгүй өнгөрөн үргэлжлэх цаг дээр бичдэг. Тийм учраас түүний шүлгүүд эхлэл ч үгүй... төгсгөл ч гүй... болоод өнгөрсөн ч юм шиг... ирээдүйд болох ч юм шиг. Ер нь төгсгөл гэж юу юм гэдгийг нэн тэргүүн ухаарах хэрэгтэй. Манай кино урлагт уламжлалт буддын утга зохиолоос авсан нэг гоё үг байдаг. "Төгсөв" гэж... Энэ бол дуусан юм уу? байхгүй болсон, устаж үгүй болсон гэсэн утга илэрхийлдэггүй. Бясалгалын ургац нүдний өмнө хоосон агаарт бий болж үзэгдээд мөн төгс төгөлдөр болсон гэсэн утга санаа юм л даа. Байгаа юу гэвэл байх, байхгүй юу гэвэл байхгүй... тасархай үг шүү. Ийм л төгсгөл ч үгүй эхлэл ч үгүй эмнэг ХАНГАЛ бичдэг хүн юм байна. Манай яруу найрагт байдаг. Яавал гоё шүлэг бичихэв гээд бусдаас эрж гардаг гоёчирхон дуурайдаг бол... мань хүн яав л төгс бичихэв гэж мэрийдэг бололтой. Бусдаас эрдэггүй. Бусдаас хамааралгүй гэсэн үг. Энэ нь ч аргагүй юм. Ямар нэг онол шүнгээр тайлж тайлбарлахын аргагүй ийм шүлэглэлийн хэлбэрийг "дуулал" буюу "гүр" гэж нэрлэдэг л дээ. Төвдийн Гарма Гаржүдвийн урсгалын гол гол төлөөлөгчид Мял богд, Нарова, Дилова, Гамбова, Монголын Чин сүзэгт номун хан Норовшаравын гэгээн, түүний 2-р дүр Лувсандандарванчүг, Ноён хутагт нар их хөгжүүлсэн хэлбэр юм. "Мялын буман дуулал", "Дилова, Нарова, Гамбовагийн намтрууд"-ыг уншаад үзээрэй. Гэгээрлийг олсон тэдгээр хүмүүс "гүр хайлдаг". Энэ нь юу гэсэн үг вэ? гэвэл ерөөсөө зүгээр ярих нь л шүлэглэл... Бясалгалаар тэдний хоолой дахь хүрднийх нь зангиас алдарч, өөрийн эрхгүй эргэн тойрныхоо юмс үзэгдлийг тасралтгүй шүлэглэн дүрслэх бөгөөд тэр нь зүгээр нэг "зохиолын дууны шүлэг" биш л дээ. Гүнзгий утгатай, нарийн дэс дараатай, утга уянга төгс, тийм төрмөл, ундармал, ширгэшгүй билиг төгөлдөр авъяас чадвар юм. Өөрөөр хэлбэл шүлэглэн хоосон чанарыг онох хэлбэр юм. Ачийг өгүүлхүйеэ бэрх эрдэмт мэргэн багш Лхамсүрэнгийн Хүрэлбаатар багш минь надад нэг удаа Ноён хутагтын нэгэн ийм гүрийг айлдав.

Эрдэнэс олоод баярлах

Эрлэгт очоод үгүйрэх

Эвсэх салах бүгдээрээ

Илт хоосон чанар юм...гэж.

Хоосон чанарын тухай Умын 5 ботийг уншиж судлахаас илүү түүний яг оносон утгыг Ноён хутагт нэг бадаг буюу 4хөн мөр шүлгэнд хурааж ингэж айлджээ гэж... Орой руу минь орсон гүр шүү.

Түүний шүлгүүдийг уншиж байгаад "энэ нь нэг хиймэл, оруулмал, чихээс" юм гэсэн мөр, үг, өгүүлбэр олоорой гэмгүй... Шанд нь шар тостой боов өгнө. Тийм юм ерөөсөө байхгүй. Тийм ч учраас манай яруу найрагт "их мэдэгч багш" нарын хэлдэг үг бий. "Өөрийгөө эвд" гэж. Тэгэх ямар шаардлага байна. Тэрэн дор "сайн бясалга, хоолойныхоо хүрдний зангиасыг алдруул" гэж зөвлөх нь эрүүл мэндэд тустай. Үүнийг л буйд алсад сураг нь гардаг Булганы Мандахсан багш нь түүнд төлөвшүүлж өгсөн бололтой байдаг. Тэр хүний ухаанд би ч бас биширч даган баясая. Өөрөөсөө билиг авъяасаар дорой юмнуудын үгээр эвдээд, хэмхлээд, эрэмдэг татанхай амьтан болчихоогүйд чинь ч бас Хангал чамд баярлая.

Гэрэлт зул дэргэд байхад

Гэгээн нар байхгүй байсан ч яахав

Багш минь дэргэд байхад

Бурхан байхгүй байсан ч яахав... гэж танхай гүр татаж явсан мэргэдийн үр сад шүү дээ бид уг нь. Ийм болохоор яруу найрагт яалт ч үгүй эрдэм төгс багшийг олж, түүнийгээ шүтсэн шиг шүтэх, айлдвар зарлигийг нь ширхэгчлэн дагах л чухамдаа эрдэм ч юм... эргээд бодоход яруу найраг ч юм. Миний амьдралын хамгийн сайхан зүйл бол багштайгаа ярьж хөөрч суусан мөчүүд... баярлуулж байсан тэр мөчүүд билээ.

Хоёр. Яруу найргийн анагаах чадвар

За ашгүй. Хангалаас зөвшөөрөл ч авав. Юу ч гэж бичсэн гомдохгүй гэнэ ээ. Хоншоортой хүүхэд... Уг нь "пионер" сэдвээр бичих гэж байна л даа. Хүн төрөлхтний шийдэж чадаагүй... бүрэн төгс шүү... асуудал бол хайр дурлал юм. Гэхдээ л бичихүй байхын арга алга. Над шиг тийм тэлээгүй банзал гэж хэлэх нь ч юув. Гэхдээ л Хангалыг зандан залуу гэвэл би лав гайхахгүй. Би асуух ч үгүй. Бичихээр шийдэв. Тэр нэг бүсгүйд дурласан бололтой. Өөрөөсөө нь эгчмэд ч байж мэднэ. Ер нь л төгс бүсгүй байж. Яагаад өөртөө ойртуулаагүй юм бүү мэд. Нүд, хөмсөг... яааяаяаяая лайтай амьтан байсан байх аа. Тэгээд л мань эр бичиж өгч дээ. Хэрвээ... сэн бол гээд л. Үнэндээ хамтрахаас амсдаг сайн сайхан зүйл... таашаал тайвшралыг эдэлсэнсэн бол бол Хангал хэзээ ч ингэж бичихгүй байлаа. Мэдрээгүй учраас л... төсөөллөөрөө бичиж өгчээ. Тийм ч учраас би дээр хэлсэн. Сэтгэлээс үүддэг 404 төрөл өвчнийг анагаах увидастай "Мегадута" гэж. Тийм л юм болсон юм. Ер нь хүн 25 насыг хүртэл нандин шингэнээ гадагшлуулахгүй бол эр хүнээс занданы үнэр үнэртдэг гэж байгаа. Насан туршид нь... Тийм туршилт маягтай зүйл олон хүн дээр бий болж... Хувьсгалын жилүүдэд амьд мэнд үлдсэн хутагт хувилгаадад тохиолдож л байсан зүйл... харин коммунист үзэл суртал эсрэгээр нь хэрэглэж байж л дээ. За энэ ч яахав. Бүдүүлэг үг. Харин хүмүүс Хангалын шүлгийг уншаад юу олж авах гэдэг л байна. Тэд эхлээд тайвшралыг олж авна. Дараа нь тачаалаар энэлсэн сэтгэл нь анагаагдана. Үүнд л яруу найргийн ид шид оршиж байгаа билээ. Үнэнийг хэлэхэд би түүнийг урт наслаасай. Өнөөдөр анзаарахгүй өнгөрөх ч... хожим ухаарах цаг нь ирэхэд... олон олон шархалсан зүрхийг анагаах жинхэнэ монгол "Мегадута" бичээсэй гэж бодож байна. Тэдний дунд та бидний үр үртэс ч байж мэднэ. Ахад нь өөр хэлэх ч юм алга даа. Яруу найраг гэдэг бол тайвшрал, эмнэл зүй, анагаах ухаан. Түүнийг ямар ч эрх мэдэл, ширээ сандал горилоогүй байгаагаараа байгаа хүн л бүтээж чадна хэмээн итгэдэг билээ. Яг Галидас шиг... Миний дүү итгэлийг минь битгий алдаарай.

Хүрээ хөвгүүн ах нь

Жич:

1999 оноос хойш 10 жил юу ч бичсэнгүй. Чимээгүй явлаа. 2009 онд баахан юм бичив. Энэ хамгийн сүүлчийнх нь. Дахиад 10 жил чив чимээгүй амьдрахаар шийдлээ. Амьд яруу найраг, орчин үеийн уран зохиолын тухайд шүү. Нарийн яривал онгон үеийн яруу найргийн тухайд... Түүнээс бус эрдэм судлалын ажилаа эрчимтэй хийж багшийгаа баярлуулъя гэж бодсоноос өөр зорилго алга. Авъяасгүй бацаанууд боорлож л байна... Аргагүй л дээ. Энэ 10 жилд авъяастай болоорой... Хүнд хэлэх эрдэмгүй ч мөргөх эвэр туурайтай болоорой. Гэхдээ л алтан шаахай өмсөвч алцан майга нь арилахгүй л байх... Баясаа, Баяраа, Хангал та 3т өрнө, дорно, монгол гэсэн 3 хэрэм нэвтлэх шинжлэлээ үлдээв. Дараагийн үедээ та 3 л "Хүрээ хөвгүүд"-ийн та нарт үлдээснийг дамжуулахыг бодоорой. Хэрэм нэвтэлж, хил хязгаараа тэлээрэй. Монголын уран зохиол гэдэг (товчилсон нэрээр МУЗ) Муза гэдэгтэй адил үргэлж дуурьсах болтугай.

Good bye. Онгон үеийн яруу найраг минь.

Аа тийм мартах шахаж "Бороо орохын өмнөх өдөр" гэдэг Хангалын номыг заавал уншаарай. Догдолж уншина уу? дооглож уншина уу? хэрхэхийг тэнгэр мэдсүгэй... гэж.

Савка

Мандалговийн тэмдэглэлүүд буюу Ороолонгийн Элбэгтөгсийн “Одоо цаг”

By Б.Баясгалан , in , 0 Comments

1. Мандалговьд зөөлөн сайхан бороо шөнөжин орсоны маргааш би түүнтэй уулзахаар давхиж билээ. Зуны дэлгэрмэл цагийн сайханд борооны дараа байгаль дэлхий шинэчлэгдэн үзэгддэг хуурмаг төрхөөрөө нүд баясган байлаа. Тэр намайг гэмгүй даруухан хүүхэд шиг төрхөөрөө инээд алдсаар угтав. Үсний засалтаа өөрчилчихөж, жаахан турсан ч байж магадгүй. Лорд Байрон шиг нарийн таяг тулсан нь ойрд залуу хүн ингэж “гангарсан”-ыг хараагүй тул сонин. Гэрийнх нь хаяанд суугаад бид хоёр уран зохиол, зарим нэг атаархмаар хүмүүсийн тухай ярилцаж, “Хүрээ хөвгүүд” хийгээд “Хөх мэдэрхүй”-нхнийг баахан ”муулав”. Эцэст нь баахан “альтернатив” философи ярилцаад тэр намайг хашааныхаа үүдэнд гаргаж өгөөд хоцорсон билээ. Орой нь би энэ хотод үзэл санаа нийлдэг, уулзаж ярилцахад урамтай, яруу найргийн арай өөр сэтгэлгээтэй яруу найрагч ГАНЦ байгаа нь ямар сайн хэрэг вэ? хэмээн сэтгэл догдлон бодож билээ. Түүнээс биш ганц ч номын дэлгүүргүй, шинэ ном, шинэ уран зохиолын ҮНЭР ч аваагүй энэ газар яруу найраг ямар байдгийг олонх чинь надаар хэлүүлтгүй мэднэ дээ? На, на ,на , на уул минь, аа, аа, аа, аа, алтан бишгүүр, мөнгөн юу, ии, ии, ии, ии, ии энэ муу хайраа би яах вэ? л шүү дээ?

Түүнээс хойш хэд хоногийн дараа нутаг орон, утаа майгаа руугаа буцахаар болж тэднийд дахин очив. Лорд Байроны таягаа гээж, залуу хүн шиг тэвхэлзэж угтсанд нь их л баярлав. Хөх мэдэрхүйн ” Хаврын ном”, Хүрээ хөвгүүдийн “Хэрэм нэвтлэгч”-ийг баахан “муулж” таашаал аваад, энд тэндхийн этгээд сонин “дүрүүд”, эвгүй зарим “гарууд”-ын тухай ярилцсаар, хүргэн хүүгийн энэ жилийн “хазганалт” дуусч, Хүрээ хот руугаа буцах болсноо дуулгаад ахан дүүсийн ёсоор тэврэлдэн салав. Орой нь би энэ хотын Солонгос сериалаа үзээд, онигооны сонин гарчиглаж суугаа сэхээтнүүд дунд хүний мөн чанар, амьдралд хандах хандлага, ирээдүйн хүсэл тэмүүллээрээ арай өөр залуу ГАНЦ байгаа нь ямар сайн хэрэг вэ? хэмээн сэтгэл догдлон бодсон сон. Түүнээс биш намаараа талцаж, сумаараа хуваагдсан энэ газар дарга болж, торго өмсөх хүсэлтэй залуусаар дүүрэн болохоос эгээрэл гэгээрлийн зүйл бодоод эргэлзэж суудаг нь цөөхөн дөө?

Гар утасны vibrator залгасан юм шиг Дундговийн дэржигнүүр замаар буцаж явахдаа оюун санааны шинэ үе хэзээ эхлэх, найдвар ер нь бий эсэх тухай эмзэглэн бодох зуураа Элбэгтөгсийн яруу найраг жилийн хооронд хэрхэн өөрчлөгдсөнд гайхаж билээ. Энэ хоёр бодол минь хоорондоо мөргөлдсөөр, энэ цагийн шинэ сэтгэлтэй, гүн ухаантай залуус, нэг мэдсэн хүнээ байгаад намаа хөөгөөд, хослол зангиа хоёрын “гол” болоод дээгүүр ярьж, доогуур ухсан хүн болчих вий гэх айдас төрж, яруу найрагт дурласан хүмүүс яагаад ч тийм болохгүй хэмээн өөрийгөө тайвшруулаад өмнөх замаа ширтэж билээ. Үнэн шүү? Яруу найраг, зөвхөн яруу найраг ч биш ер нь уран зохиол зөв мөн чанарыг нь зөв ухаарсан хүнийг хэзээ ч муу үйлд шамдуулж, муухай хэрэгт түлхэж байхыг би хараагүй. Нэгэн эрхэм багшийн хэлснээр” муу хүнээс муу л зохиол төрдөг. Харин сайн хүнээс сайн зохиол төрдөг” гэсэн үг үнэн гэдэгт итгэх болсон тул овоолсон их мөнгөөр дарсан ч тэднийгээ оюун санааны дархлаагаа алдахгүй гэж баттай бодлоо. Тоосрон байгаа замын үзүүрт жижигхэн бор толгой үзэгдэхээ байсан ч тэр бор овооны урд энгэрт бодсон бодлууд минь үргэлжлэн хөвөрсөөр байж билээ. Намхан толгодынхоо дунд үлдсэн Элбэгтөгс надад өндөр бодлууд үлдээсэн учир Хангайн ногоон даваагаа харах хүртлээ би Мандалговийн бодлуудаасаа магад салж чадаагүй билээ.

2. Ороолонгийн Элбэгтөгсийн “ОДОО ЦАГ” хэзээ эхэлсэн бэ? Яг хэдийд, хэдэн цагт гэж би хэлж чадахгүй нь. Ямар ч байсан анхныхаа номыг гаргаснаас хойш. Намайг “Ер бусын Галсансүхийн ердийн нэг хуулбар” хэмээн шүүмжилснээс хойш эхэлсэн гэдэг нь тодорхой. Харин яаж эхэлсэн бэ? гэдгийг би тааварлаж байна. Ингэж л эхэлсэн юм.
Одоо цагт бүхий зүйлс
Оршин байгаа нь тоосон харгуй /elbegtugs.blogspot.com/
Тоосон харгуй-хоосон харгуй. Ямар нэгэн шинэ гүн санааны эхлэл. Тэгээд хөл үймээнээс хол өөрийгөө чагнах боломжтой газар Элбэгтөгсийг их өөрчилжээ. Хотод тэр өөрийгөө олж харахгүй зөвхөн бусдын үнэрийг үнэртэж, бусдын хашаанд майхнаа шааж, бусдыг шохоорхох шохоорхол нь хүчтэй байсан бол харин Мандалговьд бусад гэдэг нь зөвхөн тэр ӨӨРӨӨ болсноо ойлгож эхэлжээ. Ийм сайхан ХУВИРАЛ хүн бүхэнд оногддоггүй юм. Хуучны улсууд өсөж томроод өнгө зүс орсон хүүхдийг” мөн сайхан хувирчээ” гэдэгсэн. Түүнтэй адил би Элбэгтөгсийн шүлгүүдийг “мөн сайхан хувирч дээ?” гэж хэлэх гээд байгаа санаатай. Ингэж хувирч эхэлсэн юм.

Энд бас сэрүүхэн байна гээд хүүхнүүд нь хөвөнтэй өмд өмсдөг ч
Энд бас сэхээтнүүд нь Солонгосын сериалыг шүлсээ залгилан үздэг ч
Энд бас соотон чихтнүүд хов зөөж нэгнийхээ амьдралыг үрдэг ч
Энд бас надтай хамт Дональдыг үздэг хүүхдүүд байдагт би баярладаг
/elbegtugs.blogspot.com/

Нэг үгээр ингэж тэр амьдралын мөн чанарыг анзаарч эхэлсэн байна. Эрээн бараан, шударга бусыг олж харсан нь түүнийг яруу найраг гэдэг инээд биш нулимс, яруу найраг гэдэг зөвхөн өвөрмөц содон байхад бус өөрийнхөөрөө амьдралыг ухаарахад байдгийг мэдүүлсэн ажээ. Тиймээс хүүхэд мэт ариун сэтгэлтэй байхыг эрхэмд үзэж, гэгээн сайхнаар мөрөөдөхөөс хэзээ ч буцахааргүй ТЭМҮҮЛЭЛ” түүний яруу найргийг их өөрчилсөн байна. Нэг хэсэг бие нь тавгүйдэж, тэгээд тэр өвдөхийн хүндийг мэдэрсэнээр, үхлийн тухай бодлууд яруу найрагт нь түрэн орж иржээ. Ийм зүйл амьдралд байдаг л юм. Нэгэн яруу найрагч хүндээр өвдөөд эдгэснийхээ дараа хуучин бүх шүлгүүдээ шатаагаад цоо шинээр эхэлсэн тухай уншиж байлаа. ҮХЭЛ яг СОЁЛ гэдэг шиг дэлхий дээр хамгийн олон тодорхойлолттой зүйл. Тиймээс түүнийг дэндүү олон янзаар шүлэглэсэн, тэр бүхнээс магадгүй хамгийн үнэмшилтэй нь “ҮХЭЛ бол ШИНЭ АМЬДРАЛ” гэдэг л юм шиг надад санагддаг юм. Харин энэ сэдвээр О.Элбэгтөгс ингэж бичжээ.
Нөхцөгсөдийн сүнс намайг дуудна
“Нөгөө ертөнцөд ирээч” гэнэ
Гэвч тэр ертөнцөд замчлах
Гэрэл гэгээ нь хэн болох вэ? /elbegtugs.blogspot.com/

Дантегийн нэг оронд Беатриче замчилдаг шиг үнэхээр тэр оронд биднийг хэн замчлах вэ? бодох л асуулт. Энэ насны сайн үйл ч замчилдаг байж болох юм. Үгүй бол манай ертөнцөөс өмнө нь буцагсад тосож аваад заримыг нь таван одтой буудалд, заримыг нь тамын таван одтой тогоонд чанадаг байхыг үгүйсгэхгүй. Дахиад л ЗАМ.
Хаанаас ирснээ мэдвэл
буцах газраа олчихно
Хаанаас ирснээ үл мэдэх нь
Хангалттай амьд явахын шалтгаан /elbegtugs.blogspot.com/
Сонирхолтой санаа байгаа биз. Гэхдээ би л хувьдаа хаанаас ирснээ мэдсэн ч мөд буцахгүй. Ер бусийн Галсансүхийн айлдсанаар”үхтлээ амьд явна”. Элбэгтөгсийн блог дээр бичсэн шиг “ гэтэл одоо хүчтэй ганц найтаахад л гучин нас хүрчих гээд байдаг” гэдэг шиг чадвал дахиад дөрвөн удаа хүчтэй найтаах хүсэл байна. Хүн хүний хүсэл таашаал өөр. Тиймээс ч хаанаас ирснээ үл мэдэх нь хангалттай амьд явахын шалтгаан гэдгийг олж харсан нь хүн сэрэхүйн өнцөг өөр өөрийг илтгэнэ бус уу? Тиймгүйсэн бол:
Тэнгэр хараад надад атаархал төрдөг
Тэрээр яагаад ийм хүлцэнгүй, амирлангуй, нам тайван
Тэнд орших үүлс шигээ үзэсгэлэнтэй
үүрд оршуулагдсан үхдэл мэт анир чимээгүй
байна вэ? /elbegtugs.blogspot.com/ гэж өмнөхөөс ангид уужимхнаар ухаалгаар сэтгэхгүй байсан даа? Тэнгэр амирлангуй нь хүмүүст тайвшрал төрүүлж, тэнгэр хүлцэнгүй нь хүмүүсийг даврахад хүргэсэн ч өнө мөнхийн амар амгаланг тэндээс мэдрээд үй олон шүлэг бичсэний ердөө нэг нь энэ. Зах хязгааргүйн мэдрэмж үнэндээ биднийг “дээр хөхрөгчид” хүндэтгэлтэй хандахад сургаж, бид ч түүний гоо сайханг үнэн зүрхнээсээ биширч чаддаг болжээ. Хэрэв анзаарсан хүнд бол говийн тэнгэрт одод их л ойрхон түгдэг юм. Тэгэхээр тэр зүгийн хүмүүст тэнгэр ойрхон гэсэн үг.
Эцэст нь “Хөх мэдрэхүй”-н яруу найраг жинхэнэ тунамал өнгөө олох эсэхийг хүлээх л үлдлээ. Элбэгтөгс ч цааш дахин яаж хувирч, хуучин цагийн тодорхойлолтоор уран бүтээлдээ өсөхийг ажиглах л ажил үлдлээ. Хаврын ном зулзагалж, Өвлийн ном өөр байхыг хүсье.

Өнөө муу Хүрээ хөвгүүн зүгээр л Пүрэвхүүгийн Батхуяг

2010-10-09

Дэлхийн дүү нараа хайрлах өдөрт дэлбэрч бичив, ээ

МИНИЙ ХУВЬД УРАН ЗОХИОЛ БОЛ ГАРЦ

By Я.Баяраа , in , 2 Comments

Батсуурийн БАЯСГАЛАН Говь-Алтай аймгийн Бугат суманд 1986 онд төрж, 2008 онд МУИС-ийг төгссөн. Өдгөө МҮОНР-д ажилладаг. Тэрбээр саяхан “Арван гуравдугаар сарын бороо” хэмээх уран бүтээлийн анхны түүврээ хэвлүүлсэн юм.

- Уран бүтээлийн анхны түүврээ эх барьж авсанд баяр хүргэе. Уран зохиолын ертөнцтэй Та хэрхэн холбогдсон хүн бэ?
- Баярлалаа. Шүлэг бичиж эхлэхэд юу нөлөөлснийг мэдэхгүй. Харин уран зохиолд дурлахад аавын маань асаасан гэрэл гэгээ нөлөөлсөн шүү. Манайх Говь-Алтай аймгийн Бугат суманд байдаг байлаа. 1990-ээд онд, ардчилал зах зээл эхлэх үеэр аав маань нутагтаа хувийн жижигхэн лааны үйлдвэр байгууллаа. Лаа хийдэг айл чинь хөдөөгийн буйдад гэрэл гэгээгээр дутна гэж үгүй. Гэрэлтэй айл чинь яах билээ, бөөн ном сонин гэр дүүрэн зулчихаад л ийш тийш хараад өнөөхөө шагайгаад сууцгаачихна шүү дээ. Тэгэж би аав ээжийгээ дагаж лааны гэрэл бараадан сонин, ном үсэглэсээр 1 дүгээр ангид орохоосоо өмнө бие даагаад уншдаг болчихсон байв. “Раамын үлгэрийн цоморлиг” уншчихсан хүн чинь цагаан толгой энэ тэр гэж ярихгүй шүү дээ… Харин 2 дугаар ангиасаа шүлэг бичиж эхэлсэн санагдана.
- Өнөөдрийн манай уран зохиолын талаар залуу хүний хувьд ямар санаа оноотой явдгийг тань сонирхож байна?
- Монголын уран зохиолын маргаашийг би их өөдрөгөөр хардаг. Өөрийнхөө үеийн залуусыг гадаад ертөнцийг их уншаасай, бас үндэснийхээ уран зохиолыг их судлаасай гэж боддог. Өөрөө ч мөн тийм байхсан гэж шамдаж явна. Монголчууд уран зохиолын өвийн хувьд их баян ард түмэн. Өөрийгөө хэн болохыг мэдэхгүй, бас бусдыг хэр болохыг танихгүйгээр “давшилтанд” орж болох уу даа.
- Уран зохиолыг нэг хэсэг нь сэтгэлийнх, нөгөө хэсэг нь сэтгэлгээнийх байх учиртай гэх зэргээр маргадаг. Таныхаар бол уран зохиол гэж юу вэ?
- Зүрх үү, тархи уу гэдэг дээр сонголт хийж болно гэж үү? Мэдрэмж үү, сэтгэлгээ юу гээд маргалдаад л байдаг юм. Сэтгэлээрээ, мэдрэмжээрээ бичнэ гэдэг их л уугуул мөн чанар, унаган авъяасны үр шим байх. Харин уран бүтээлч цаг хугацааны явцад төлөвшөөд, төгөлдөршөөд, оюуны хувьд бяд суугаад ирэхээрээ сэтгэлгээний гайхамшгийг бүтээдэг байх. Сэтгэлгээ, мэдрэмж хоёр салшгүй найзууд болохоос дайсан биш. Бие биенийх нь өөдөөс сөргүүлээд маргалдаад байх шаардлага юу байна… Бусдын хувьд юу юм мэдэхгүй, яг миний хувьд бол уран зохиол “Гарц” л болж таарч байна… Ганцаардлаас, санааширлаас, бусдаас, өөрөөсөө, ахуйгаас, харанхуйгаас бас гэрэл гэгээгээс гээд л…
- Өөрөө шүлгээс гадна үргэлжилсэн үгийн төрлөөр бичдэг, орчуулга хийдэг. Ойрд энэ чиглэлээрээ юу амжуулж байна?
- Тийм мундаг зохиолч, орчуулагч биш шүү дээ би. Үргэлжилсэн үг ч бай, орчуулга ч бай надад бол залуу хүний хувьд өөрөө өөрийгөө нээх гэсэн эрэл хайгуул л юм даа. Хэд гурван өгүүллэг бий. Орчуулгын хувьд болвол энэ чиглэлээр хилийн гадна мэргэжил олчих юмсан гэж хүсэх л юм. Б.Ринчен гуай “Марк Твений минь махы нь идэж дээ” гэсэн шиг орчуулга гэдэг овилгогүй болгоны оролдоод байдаг эд биш дэгээ. Муу орчуулгыг бол орчуулж байна уу, оршуулж байна уу гэж л ярина. Орчуулга хийж байгаа хүн цаад зохиолынхоо өмнө ч, эх хэлнийхээ өмнө ч асар их хариуцлага хүлээж байгаа хэрэг. Тиймээс л орчуулгын эрдмийг мэргэжлийн түвшинд эзэмшиж байж би орчуулагч гэж хэлэх зүрх хүрэх байх. Одоо бол надад баахан зориг, хоосон санааширал л байна.
Хэд хэдэн яруу найрагчийн бүтээлийг англи хэлнээс өөрийнхөө хэмжээнд хөрвүүлэх гэж хичээсэн. “Орчуулагчдын гар дороос орхигдож үлдэж чадсаныг нь л яруу найраг гэж нэрлэе” гэж Роберт Фрост хэлсэн байдаг даа. Тэгэхээр яруу найргийн орчуулга гэдэг боломжтой ч юмуу, үгүй ч юм уу бүү мэд. Харин үргэлжилсэн үгийн нэг том зохиолыг дотроо бол амлаад авчихсан яваад л байгаа. Тэрнийхээ гүйцэтгэлийн хугацааг нь “ямар ч л гэсэн амьд ахуйдаа” гэж тогтоосон.
- Уран зохиолын ертөнцөд тодорхой үеийнхэн өөр өөрийнхөө өнгө аясаар дуу хоолойгоо гаргаж байдаг шиг санагддаг. Таны үеийн хэсэг залуу уран зохиолын дугуйлан хичээллүүлдэг, бас ихэнх нь номоо гаргажээ. Тэднийхээ талаар товчхон яриач?
- МУИС-ийн Утга зохиолын нэгдэл биднээс өмнө, Б.Ринчен, Ц.Дамдинсүрэн гуай нарын үеэс л үндэс мөчир нь салаалсан өндөр түүхтэй ариун хүрээлэл. Энд бидний оюутан нас, ойворгон гэнэн, дурсамжтай мөчүүд өнгөрсөн. Найзууд маань бүгд анхны номуудаа гаргачихлаа. Ганц шүлэг гэхгүй үргэлжилсэн үг, жүжгийн зохиол бичдэг “хүүхдүүд” ч бидний дунд бий. Бас хэл ус сурч, биеэ бэлтгэж буй нь ч бий. Алт, мөнгө, хүрэл үе нь яах вэ. Хамгийн гол нь үе үе бүхэн өөр өөрийн гэсэн тодорхой үүргийг хүлээж, түүнийгээ маш сайн биелүүлж байж л Монголын утга зохиол хөгжинө шүү дээ.
- Танд хамгийн их таалагддаг зохиол, зохиолчийг нэрлээч гэвэл хэн хэнийг гэх вэ?
- Канадад байдаг эгч маань надад маш их ном явуулдаг юм. Тэгэхээр би номоор их баян. Тони Морисон гэж Нобелийн шагналтай, хар арьст хадагтай бий. Түүний “The Bluest eye”, “Beloved” гээд хоёр зохиол байдаг юм. Эдгээрийг их догдолж уншдаг. Сэнгийн Эрдэнэ гуай бол үнэхээр мундаг. Мэдээж өөр олон зохиол, зохиолчид бий л дээ. Яруу найрагчдын тухайд бол Батжаргалын Одгэрэл найрагчийг хүндэлдэг.

"МОНЦАМЭ мэдээ" сонин. 2009.04.03-ны дугаараас

"Хүүхдүүдээ тойруулж суулгаад шүлгээ уншиж өгөх сөн гэж мөрөөддөг"

By Я.Баяраа , in , 1 Comment


Монголын Үндэсний Музейн эрдэм шинжилгээний ажилтан, залуу яруу найрагч Н.Нарангэрэлтэй “Чин Сүзэгт Номун Ханы өв соёл” хэмээх номынх нь талаар ярилцлаа.

-Та нэгэн өвөрмөц номоо өлгийдөн авлаа. Энэ номынхоо тухай яриагаа эхлэх үү?
-Энэ жил Чин Сүзэгт Номун хан хутагт Лувсанноровшаравын мэлмий гийсний 310 жилийн ой тохиож байна. Эл ойн хүрээнд энэ сарын 28-нд эрдэм шинжилгээний бага хурал, үзэсгэлэн зохион байгуулж мөн энэ түүхэн хүний ойг угтсан олон ажлыг Баянхонгор аймгийн нутгийн зөвлөлөөс зохион байгуулж байна. Лувсанноровшарав бол Энэтхэг орноо Бардужин, Цэвээнбазар, Шийравпэрэнлэй, Бүрэн-Олзод, Гурувоба төвд орноо Лхаваандорж, Сономдагва, Сономдорж, Лодойдэмид, Баншарав, Рэнцэнбал, Ганжууржав хэмээх XII удаа тодорч Монгол оронд Лувсанноровшарав нэрээр үүнээс хойш үе уламжлан Монголд V дүр тодорсон болно. Эл гэгээний дараагийн дүр нь тодорсон байгаа ч одоохондоо нууцлагдмал байна.

Лувсанноровшарав бол зохиолч, яруу найрагч, хөгжмийн зохиолч, Монголын шашин соёлд томоохон хувь нэмрийг оруулсан нэгэн. Тэрээр Ордост Шар зуу хэмээх хийд байгуулаад 1751 онд одоогийн Баянхонгор аймгийн Галуут суманд Чин Сүзэгт номун хан хутагтын хүрээг байгуулсан. Чин Сүзэгт номун хан гэдэг нь түүний цол, Эрдэнэ ноён цорж, Чин Сүзэгт Номун хан хутагт хэмээн дууддаг халхын 13 тамгатай хутагтын нэг болно. Миний эл ном хөдөө орон нутгаар судалгаагаар явж тухайн хийдэд шавилан сууж асан настай хүмүүсийн дурсамж яриа, шинээр олдсон гүр дууны нэгэн дэвтрийг хөрвүүлэн 70 гаруй гүр дууг нээснээрээ шинэлэг бүтээл болсон болно.

-Эл хутагтын түүхэнд гүйцэтгэсэн үүрэг юу вэ?
-Тэрээр 7 сүм бүм төвд хэлээр бичсэн бүтээлтэй нэгэн. Энэтхэг төвдөөс уг гарвалтай гүр дууг Монголд уламжлуулсан, Ордосоос ирээд Чин Сүзэгт Номун хан хутагтын хүрээг үүсгэн байгуулж бусад хийдээс нэлээд ялгавартай байдлаар хурлын ая данг уламжлуулсан бөгөөд тухайн үед Чин Сүзэгтийн хийдэд 130 гаруй нэр төрлийн ном хурдаг, цам майдар эргэх ёс шашны уншлага нь ч ихээхэн өвөрмөц юм, тэр байтугай Их сангийн тийзийг хүртэл хэрэглэдэг байсан талаар тэр хүрээнд шавилан сууж асан хэл зүйч Я.Цэвэл гуай дурсан бичсэн байдаг. V дүрийн үед шашны жижиг хэмжээний сургуулийг байгуулж 25 хүүхэдтэй хичээлүүлдэг байсан юм билээ.

-Номын редактороор хэн ажиллав. Та залуу хүн судалгааны ном бүтээхэд хэр хүндрэлтэй байсан бэ?
-Судалгааны ажил хийх гэдэг бол чөмгөө дундартал сууж байж бүтээл гардаг. Гэлээ гэхдээ би Баянхонгор аймгийн Галуут суманд Чин Сүзэгт Номун хан хутагтын хүрээний ойролцоо төрсөн учраас судалгаа хийхэд дөхөм байсан. Нутаг усандаа ямар нэг үзэгдэх дүртэй, уншигдах үсэгтэй юм хийнэ гэж үргэлж боддог байсан минь зах зухаасаа биелэгдэж байгаад дотооддоо баяртай байна. Хутагт Лувсанноровшаравын талаар судалгаа хийх гэж тэр хийдийн ойролцоох Ёлын ам хэмээх газар луу явж байгаад нохойд хүртэл хөөгдөж байлаа. Намайг анх эрдэм номын цагаан мөрд хөтлөн оруулсан миний багш МУ-ын шинжлэх ухааны гавьяат ажилтан, шинжлэх ухааны доктор профессор С.Дулам багш, Үндэсний Музейн захирал Ж.Саруулбуян багш нартаа талархал илэрхийлье.

-Та бас яруу найрагч хүн “Хөх мэдрэхүй” яруу найргийн бүлгэмийн тэргүүн. Сүүлийн үеийн яруу найргаас тань сонирхвол?
-Шинэ залуу яруу найрагчдын “Хөх мэдрэхүй” бүлгэм маань өнгөрсөн жилийн хавар “Хөх мэдрэхүй шүлгийн цоморлиг” нэртэй номоо гаргасан. Одоогоор хүн бүр хувь хувьдаа тус тусын хоёр дахь бие даасан номоо гаргах нь гаргаж, зарим нь орчуулгын бүтээлд хүч үзэж байгаа. Миний хувьд “Тийн мэдрэхүйн гуниг” номоо уншигчийн хүртээл болгосон. Хавраас нэг ном гаргана.

-Яруу найраг гэдгийг нэг өгүүлбэрээр эсвэл нэг мөр шүлгээр илэрхийлвэл?
-Миний өмнөх номонд нэг шүлэг буй. Сэтгэлрүү минь нүдээ дүр дээ, Шил хэрэггүй ээ тэнд чи бүхнийг харна. Сэмрэх догдлох, санаашрах, өмөлзөх, шархирах нь сэлүүрийн цаана тэмцэж буй усны түлхэлт шиг л... сэтгэлийн өвчин гэх үү дээ үүнийг би... гээд цааш үргэлжилдэг... сэтгэлрүүгээ харилцан сайн дүрэлцвэл энэ амьдрал аандаа амттай... амьдрал өөрөө уран зохиол ш дээ. Тэр зохиолын сайхан мөн чанарыг салгавал дотор нь Дорж Дулмаа гэх хүний амьдрал л байдаг. Хэр дүрж чадаж байна хэр өөррүүгээ өнгийж орж байна гэдгээс шүлгийн үнэ цэнийг мэдэрч таашааж болох байх. Сэтгэл оролцсон юм бүхэн урлагтай болдог. /Инээв/

-Таны хүндэлж явдаг зүйл. Мөрөөдөл?
-Ном. Зүгээр л ном тэврээд суух сайхан шүү. Үүнийг ойлгох хүмүүс ховор байх л даа. Гэхдээ л би яг тийм л ертөнцөд байхдаа хамгийн их аз жаргалтай болдог. Яагаад ч юм би яруу найрагт хачин их хайртай. Дэлхийн сонгодогууд, Монголынхоо уран зохиолоос шилж уншдаг. Д.Нацагдорж, П.Лувсанцэрэн, Д.Нямсүрэн, Д.Батбаяр, Ц.Урианхай, Т.Баянсан, Б.Одгэрэл гээд л нэрлээд л байвал олон хүн байна. Эдгээр хүмүүс бүгд өөр хоорондоо давтагдашгүй гайхалтай оюуны их язгууртнууд. Надад тийм том мөрөөдөл байхгүй. Бурхны зурсан хувь тавилангаар амьдарч, шүлгээ бичиж, олон хүүхэдтэй болоод тойруулж суулгаад шүлгээ уншиж өгөх юмсан л гэж мөрөөддөг.

-Та дээр яруу найрагт хайртай гэсэн. Өөр юунд хайртай вэ?
-Би хүүхдүүдэд их хайртай. Тэд ямар хөөрхөн гээ. Уйлаад сууж байснаа ганцхан ширхэг чихэр авангуутаа нүд нь гялалзаад л явчихдаг. Энэ утгаараа би хүүхдүүдэд бага боловч туслах юмсан бодож явдаг. Өнгөрсөн “Соёлын өвийн боловсролын төв” ТББ-ыг байгуулсан. Монголын соёлын өвийг хадгалж хамгаалж, өвлүүлэх мэргэн арга бол хүүхдүүдэд бага балчраас нь зааж сургаж зөв хүмүүжилтэй болгох юм. Манай төв хүүхдүүдэд хувцасаа яаж өмсөхөөс өгсүүлээд монгол оньсон хөлөгт, ясан тоглоомуудыг зааж сургадаг. Мөн гэр оронгүй өнчин өрөөсөн хүүхдүүдэд бүх талаар тусламж дэмжлэг үзүүлдэг.

Н.Оюундалай http://niigmiintoli.mn/

Бүүвэйд бичсэн захидал

By Я.Баяраа , in , 3 Comments


/Нийтэлж болох захидалаасаа нэг нэгээр нь дэлгэнэ ээ./



Мөрөн.
Ш.Хатанбүүвэйбаатарт



Хөр цас, хөх далай, сарьдаг уулсын хөвүүн таньд энэ захиа очих өдрийн гэгээн мэндийг хүргэе.

Орон гэрээсээ алс оюутны шуугиант хотхонд танин эгээрэх, туурвин бүтээхүйн хүрдийг эргүүлсээр нам гүмхэн амьдарч байна даа, дүү нь. Яг л таны хүсдэг шиг, миний төсөөлдөг шиг тийм амьдрал, аз жаргал их хотын хаа нэгтээ хүлээж буйд итгэнэм.


Зориуд зорин ирж “Хянатугай!” хэмээн үлдээсэн номны тань эхийг өнгөрсөн гурван хоногт хэдэнтээ уншсаны эцэст энэ захиаг бичье гэж шийдлээ.

Энэ бичил ертөнцийн эхлэл болсон нэр нь: “Гуч хүрээд л үхмээр санагдах...” Нэрлэлт дөрвөн үгийг дотроо тарни адил шивнэн явсны үрээр, таны санаашрал, гутрал сэхлийн совинг зуур ч атугай мэдрэв.

“Санаа алдахаас өөр салхигүй”-н салхи эндээс нэвт үлээсэнд дотор бүлээсч, анх хэвлэлээс нь авхаар догдлон алхаж явсан мөч шиг үлэмж дотно санагдав.

Тэр дотно салхи нэгэн бодлыг хөгжөөсөн нь: “Өнгөрөгч хугацаанд таны шүлгүүд хойшид Хатанбүүвэйбаатарын гэгдэх агшины мэдрэмжийг нээх нэгэн хэлбэр, тэр хэлбэрийг илэрхийлсэн нэгэн номыг бүтээхэд зориулагджээ” гэсэн санаа. Туурвин бүтээгчийн хувьд үүнээс илүү олз үгүй. Харин яруу найрагчийн хувьд өсөн дэвжих замын тань нэгэн гэгээхэн /магад хамгаас гэгээн/ үе нь энэ болов уу.


Амьдралын халуун хүйтнийг эрт мэдэрч, томчуудын ертөнцөд хөлөө олж ядсан он жилүүд төгсгөл болж, өөр үзэл бодол, өөр тэмүүлэлээр амьдарч эхэлж буйг тань энэхүү шинэ номоос хару байна. Хэдий би хараахан эцэг болж амжаагүй ч, эрийн хугархай мөний учир, ерөөс хүн мөнийн учир хүүдээ зориулсан шүлгүүд тань машид таалагдсаныг, тийн ахаараа бахархсанаа, андадаа далдхан атаархсанаа нуух юун.


Уран бүтээлчийн “Урлан бүтээхүйн эрэл”-ийн гэрч болон үлдэх хараахан хэвлэгдээгүй энэ номыг нэрнээс нь эхлээд өөлж гоочлох хүн гарах л байх. Гэвч, энэ бол урлаг. Үхмээр санагдсан мөч бүхэндээ шүлэгчид нөгчдөгсөн бол яруу найраг гэдэг шарилын бичээс төдий л байхсан. Тэрчлэн таниас цаашид “Үрээ санахаар л үхмээргүй санагдах...” гэхчилэн ном гарваас би л лав гайхахгүй ээ.


-“Энэ номоо Есенинд зориулж байгаа юм” гэснийг тань санаж байна. Мөнгөн зууны гутрангуйн шүлэгчидийн тавилан шүлэг шигээ байсан гэдгийг санаарай! Ахматова охин насандаа үхлийн тухай шүлэг бичсэн гэдэг. Юутай уудам зүрх вэ? Түүний зүрхнээс хагас зууны хагас зууны турш уй гунигийн мөрүүд урсжээ. Гэхдээ, хэдэн шүлэгчийн зүрх ийм уудам гэх вэ? Шүлгийнхээ хүйтэн давалгаанд амьдралын ёроол руу шидэгдсэн олон олоншүлэгчийн алдар нэрийг дуудаж чадах байна. Гэвч

“...Өнгө мөнгөнд шүтэж амьдрах

Өргөмж алдарт шүлэнгэтэж явах

Энэ насны шуналын гал

Эцэс хойтын тамын гал” гэдэг биш үү.

Харагдахгүй байгаа гэрлийг л харанхуй гэж би санадаг. Тиймээс “Хагацъя даа даа анд минь...” гэсэн мөрийг Хатанбүүвэйбаатараас хэзээ ч хүлээхгүй.


Цэцэн ухаан билэг авьяас бурханыг орлосон энэ цаг үед цэнгэл жаргалын охь нь яруу найраг байх болно.

Бүдэг өнгө ноёрхсон хотын ертөнцөд, тосгоны үнэртэй тодорхой уран шүлгүүд тань “Амьд үлдэнэ” гэдэгт итгэнэм. Үүнээс илүү өглөг, үүнээс илүү буян гэж үгүй ээ. Ах минь.

Хотод одоо л нар мандаж байна. Цонхоор сэрийгч улиангарын биенд ассан нарны сүүн туяа энэ захидалын мөр бүхнийг адислав.

Ирэх цагийн нэгэн чөлөөнд их сургуулийн гудамнаа инээж уулзаад, их хотын аниргүйд шүлгээ дуудах мөч иртэл Муза-Янжингийн мэлмий үзэгний тань өлмийг таалан тэтгэж, үр амьтай амьдралын тань замыг чанагш тэнгэр тэтгэх болтугай.





Утга зохиолын “Хөх мэдрэхүй” бүлгийн гишүүн

Ш.Я.БАЯР

2009.11.29

Улаанбаатар. Оюутны А хотхон.

Subscribe to: Posts (Atom)
Powered by Blogger