Хөх мэдрэхүй

Би шүлэг унших дуртай...
Би шүлэг мэдрэх дуртай...
Би шүлэг задлан шинжлэх дуртай.
Юу гэвэл Хайдеггер ”Шүлэг бол хамгийн гэм хоргүй зүйл” гэж хэлсэн юм. Тийм л учраас би нэгэн хэний ч үл мэдэх тагтааны тухай... түүний шүлгүүдийн тухай бичье гэж шийдлээ.
Алтай... Аяа аугаа их ид шидтэн, бясалгалч даяанч, аглагийг шүтэгч, эрдэмт мэргэдийн орон... Тэнд эзгүйрч хоосрон, үүгэн хүүгэх салхинаас өөр эзэнгүй болсон, хана хэрэм нь хуучирч нурах шахасан нэгэн сүмийн гонхонд энэ тагтаа амьдардаг юм.

Өрцөн цаанаа нэг тийм бүдэгхээн гэгээ, жижигхээн бүрэнхийг
Өөрийн чинь тухай, хааяахан, гэнэтэд, санамсаргүй бодон суухдаа мэдэрдэг
Мэдрэх тусам минь бороо улам ширүүсч, цас лавсан бударч
Миний жижигхэн ертөнц даяар тунарсан их гуниг нөмөрдөг

Чшшш... тэр тагтаа одоо чимээгүй бодлошрин, орчлонгийн амьдралыг бясалган, далавчаа хумин сууна.
Хавар, намар хоёр нь хавчиж зунгүй болсон
Өнгө, мөнгө хоёр нь хавчиж үнэнгүй болсон тухай...цаг наашилж, хөхөө донгодочихоод байхад цас яагаад лавсаж байгааг гайхширан суугаа...Магадгүй шүлэг бичиж байгаа биз ээ. Түүнийг тайван орхиж, цааш үргэлжлүүлэх нь...


Түүнийг мэндлэхэд эцэг эх нь баяр жаргалаар дүүрэн яваарай гэж ”Баягалан” хэмээх нэрийг хайрлажээ, харин хүн хөршөө сонгодоггүй тэр бүү хэл хувь заяагаа сонгодоггүй хойно энэ төрөлд нь түүнийг ”яруу найрагч, шүлэгч, ядаж ганц шүлэг бичээд үхэх” хувь заяаг түүнд оноосон юм.

Тэр их холоос ирсээн... Шаргын тал, Шалын хоолой, Үнээн ус, Хөх эргийн гарам, Тээлийн гуанз, Гарьдийн хад, Элсэн тасархайд бууж сууж, алжааж ядарч... гэхдээ нэр нь хүртэл яруу найраг энэ замаар яруу найраг тээн ирсэн юм. Энэ хол замд шүлгийн мөрүүд хэлхэж, өөрийгөө яг л нисч яваа адил төсөөлөхгүй бол хэн ч гэсэн галзуурах биз ээ. Их хол шүү. Эрдэм сурах гэж, эрхий мэргэнээ сорих гэж зорьсон биз. Үнэндээ түүний шүлэг түүнээс гарч байгаа характеруудыг нарийн ажиглавал тэр маш бардам өөртөө бүрэн итгэлтэй... тэр бүү өөрөө өөртөө маш их таалагддаг гэж хэлж болохоор юм. Юунаас ч айж сүрдээгүй, доорд газрыг бариагүй, ийм л байна, ийм л байх болно гэсэн бат нут итгэл. Ийм л учраас чамайг шувуухай гэж нэрлэдггүй байх аа. Яруу найрагч хүний хамгийн эрхэм шалгуур... өөрийнхөөрөө байх, өөрийнхөө зам мөрийг гаргах, өөрийнхөө яруу найргийг бүтээх гэдэг. Аминчлан хэлэхэд Алтайн уулс л чамд үүнийг өгч, хүүгэн сүүгэх хөх салхиараа алгадаж адисласан байх шүү. Аа бас мартах шахаж... зөн билэг. Түүний шүлгүүдэд ”бүдэгхэн гэгээ”, ”бүрэнхий” гэсэн үг хэллэг ойлголтууд явдаг. Энэ ч бас учиртай...

Түүнд зөн билэг байна. Бүр хангалттай байна. Яг л зүрхний тушаа бөглөрөөд тэндээс уур манан болон дэгдэж тархины дотор ороод ямар ч гэгээгүй хав харанхуй шөнөөр үүр цайж байгаа ч юм шиг тийм нэг мэдрэмж... Үүнийг үгээр илэрхийлэхэд тун хэцүү л дээ. Гэхдээ нэг тийм бичвэл тайвширч, нүдээ нээвэл өрөөнд гэрэл асчихсан, жин үдийн наран шарж байгаа мэт мэдрэмж төрөх...

Энд нэг бяцхан тайлбар хийе. Бурхан багш номоо шавь нартаа айлдахад хичнээн ч хүнд ном айлдсан холд нь ойр мэт тод, ойр суугаад нь тийм чанга бус сонсогдохоор номоо айлддаг байжээ. Дуу хоолой нь тийм эрдэм чадалтай байж. Харин бас нэг өөр ойлголт нь тухайн номынхоо утгыг шавийн сэтгэлд үл мартагдах, ой тойнд буухаар ойлгуулж чаддаг нэг тийм эрдэм байжээ. Түүнийг манай судар бичигт ”гэгээ өрхлөх” буюу тэр нь сунжраад ”гэгээрүүлэх” хэмээх үг болон хувирсан юм. Энэ юу гэсэн үг вэ? гэвэл тэр эрдэм номын гэгээ багшийн биенээс цацарч шавь нарын оройн зулайгаар ордог. Энэ үед тархинд гэрэл асаасан мэт мэдрэмж төрдөг тийм чадварыг нэрлэжээ. Одоо хүртэл юм ойлгосноо маш сайн ойлгосноо ”орой луу орлоо”, ”орой руу орсон мэт” хэмээн ойлгодог нь тийм учиртай. Өнөөх л зулай руугаа шууд орсон мэт утгыг хүлээн авагч тэгж илэрхийлж байгаа хэрэг. Өндөр ууланд төрсөн, тэнд өссөн хүнд зөн билэг төрөх нь тэр тусмаа зөвхөн нүдээ анихад л тагтаа шувууны нисч чадах л өндөрт нисч, ертөнцийг дээрээс нь тольдон харах дуртай хүнд бүр ч ойрхон биз. Тэр заримдаа тээр дээрээс тасраад унаж ирж буй навч шигч үзэгдэнэ. Гэхдээ л түүний шүлгүүдийг уншихад яагаад ч юм хэзээ хэзээгүй нээгдэх гэж буй цэцэг, эсвэл хэзээ ч гоо үзэсгэлэнг нь үзээгүй цэцгийн зүрхийг хумьсан дэлбээ рүү нь гараа шургуулж барьсан байгаа мэт сэтгэгдэл төрөх юм.

Энэ бол миний л сэтгэгдэл шүү. Хий хоосон магтаал биш миний л мэдэрсэн нь. Би эрэгтэй шурагтай (эрчүүд юм аа) залуусын шүлгээс илүү охид бүсгүйчүүдийн шүлгийг унших дуртай. Тэдний хувьд жүжгийн гол дүрд тоглосоор нөөц бололцоо нь дуусаж шавхагдах тийшээгээ хандсан бол бүсгүйчүүдийн хувьд одоо л тэдний цаг хугацаа эхэлж байгаа юм. Монголын яруу найрагт байдаг яруу найрагч хэмээн хүндэлдэг хуруу дарам бүсгүйчүүдийнхээ жагсаалтад энэ ТАГТАА-г нэмж байгаадаа баяртай байна. Чухам яагаад энэ бяцхан өгүүлэлээ ”хэрэм нэвтлэх шинжлэл” хэмээн нэрлэсэн бэ гэвэл огт танихгүй, эргээд уулзвал зүсийг нь ч танихгүй энэ шүлэгч охины яруу найрагт нь уусан живж, түүний сэтгэлийн чанадад хүрээд, хэрэм хашааг нь даван орж, бамбар асаан өөрийнх нь ч магадгүй таниж амжаагүй шинэ зүйлсийг нь түрүүлж харах гэсний учир билээ. Нэгэнт хэрэм нэвтэлснийх өөрийнхөө уншиж ойлгосон чадлын хирээр долоон булчирхай найман найлзуурхайг нь дэлгэе гэж бодож байна. (Энэ тохиолдолд зөвшөөрөл аваагүйг минь уучлаарай. Миний бичсэн үнэн ч байх албагүй)

Түүнд 2 айдас байна. Би түрүүн дээр хэлсэн тэр бардам, омголон гэхдээ бас аймхай... Юунаас айдаг вэ? гэвэл олон хүний хувьд хотод амьдраад ч жинхэнэ хотын хүн болж чадаагүй... Өөрийнхөө орон зайгаа эзэлж чадаагүй бол тэр тагтаа маш хурдан хугацаанд жинхэнэ хотын хүн тэдний зарим нэгнээс ч хэтийджээ. Тэгээд нүүдэлчин байснаа... эх нутагтаа хайртайдаа... өөрийнх нь итгэл үнэмшил, соёл иргэншил, шашин шүтлэг хэрхэн хувьсан өөрчлөгдөж... цагийн эргүүлгэнд хуйлран одож буйд эмзэглэж байна.

Харин нөгөөх нь бол хайр дурлал... Магадгүй бэлгийн бойжилтынхоо төгсгөлд нэг өөрөөсөө өндөөр залууг хальт шохоорхоод л өнгөрч... П.Батхуяг энэ охидын хайр сэтгэл дэхь үнэлэмжийн тухай сүүлийн ”Утга зохиол” сонин дээр бичсэн байна лээ. Хөөрхий охидуудыг хунгийн цуваа болоод нисч байхад нь буудсан байна лээ шүү. Үнэнийг хэлэхэд тэд хайр дурлалын тухай биеэрээ үзэж өнгөрүүлснээ биш төсөөлөлөө бичиж байна. Хий мөрөөдөж, жигшин зэвүүцэж байгааг нь л П.Батхуяг олж харсан байна. Гэвч ”хэрэмний цаана” тийм юм алга аа. Магадгүй тэд биднээс илүү ёс суртахууны тухай ярих л байх... Бид ч бас эдний насан дээр дурлахаас айж л явлаа. Жинхэнэ дурлалтайгаа учраад амьдралын амт шимтийг мэдэрсний дараа яруу найрагт нь гэрэл асч ”оройгоор нь юм орно” гэдэгт би итгээд байгаа юм. Хамгийн сүүлд бусад эмэгтэй яруу найрагчдаас нь чухам яагаад Тагтаа-г сонгож авснаа хэлье. Чиний урьд төрлүүдийг дурьдвал үнэхээр өндөр дээд хүн байжээ. Магадгүй удган... эсвэл язгууртан хатан... эрдэмтэй лам байсан ч байж мэдэхээр байна. Яруу найрагт яг л энэ чигээрээ эрхэмсэг бардам, язгууртан яваарай. Хэзээд зөн билэгтээ итгэж, цагийн салхинд бүү уруудаарай л гэж захия. ”Хүрээ хөвгүүд” та нар шиг л охидыг хүлээж, бас өөрийнхөөрөө байх тэр эрх чөлөөг та нарт л зориулж эрхэмлэн нандигнаж ирсэн юм шүү.

Яруу найргийн шүүмж яруу найраг л байх ёстой, хэрэм хашааг нэвтэлж, хэний ч олж хараагүйг харах ёстой. Эс тэгвэл хөнгөн бийрийг хөшиж юу хийнэ.

Энэхүү ”хэрэм нэвтлэх шинжлэл”-ийг хэрсүүжиж уншина уу, хөмхийгөө зууж уншина уу хэрхэхийг тэнгэр мэдтүгэй.