Хөх мэдрэхүй

Сүмийн зүгээс сүрэг шувуу нисэн ирэх мэт шүлэг найргийн цаг гэж бий. Тэр цагийг залуус дуулж эхэлжээ. Дуу чимээ, өнгө дүрс, гарт баригдаж, чихэнд сонсогдож байна. Туурвин бүтээхийн ирмүүн халуун хүсэл эндээс ч, тэндээс ч төөнөнө. Тэдний дунд орсон хүн бол надаар хэлүүлэлтгүй мэдэх байх. Би бол зах зухад нь л явдаг хүн. Эдгээр залуусаас би “Хөх мэдрэхүй” бүлгэмийн дүү нарыг арай илүү танина. “Хөх мэдрэхүй” дүү нарын нэг авууштай чанар бол аливаад /уран зохиолд/ бодтойгоор ханддаг явдал юм. Хөгшин залуу, шинэ хуучин гэлгүй сайн бүтээлийг эрж хайж, түүнийгээ хүмүүст түгээж байдаг билээ. Сайн үйлс дэлгэрэхийн учир энэ буюу. Тэдэнтэй уулзаж танилцсан минь эртний ерөөл буй заа. Элбэг, Бүүвэй хоёр өрөөгөөр түрхэн ороод гарахад л эндхийн бүгчим агаар сийрэх шиг болдог юм. Энэ удаа тус бүлгэмийн гишүүн, яруу найрагч, орчуулагч Б.Баясгалангийн тухай өгүүлье гэж бодлоо. Самгардахаасаа өмнө санаа бодлоо хэльюү л гэж. Их юм гараад ирэхээр ах нь дарагдаж мэдэшгүй. Ихийг бүтээх нь дамжиггүй тул ингээд хэлчихлээ.

Яруу найраг байхгүйсэн бол бид энэ тэнгэрийн дор уулзалдахгүй байлаа. Ахан дүүс болохгүй байлаа. Тиймээс Баясгалангийн “Арван гуравдугаар сарын бороо” номноос,

Сайхан л зүйл дотроо бодож явна даа...”(Арван гуравдугаар сарын бороо.2009.11х) гэсэн шүлгийг санаа амар уншиж суух билээ.

Бид нэг нэгийгээ яруу найрагч гэж нэрлэж, итгэж, тэр итгэлээрээ л голоо зогоож явдаг. Яруу найраг хэзээ ч муу муухайг ярихгүй. Хэсэг хугацааны дараа яруу найрагч биш болсон ч яах вэ? Учир нь яруу найрагтай нөхөрлөсөн он жилүүд бидний амьдралын хамгийн ариун, хамгийн тунгалаг нь байна гэдэгт би итгэдэг. Сайн сайхныг бодож явахад муу муухай аяндаа сарнин замхардаг. Санааны алсад зурвас гэрэл тэгж тодордог. Зурвас гэрэл яруу найргийн тусгал, салхич шувуу гэгээ цацах нь цаг хугацааны туйл. Энэ гэгээг олж харсан хүн азтай яа. Тэмүүлэх тусам тэнгэр ойрхныг мэдрэх нь сайхан бодлоос л эхтэй. Тэгээд л тэмдэг төдий инээмсэглэл нүүрэндээ цацруулжээ. Тийм хүчийг мэдэрсэн хүнд бол тэмдэг төдий инээмсэглэл байхад л хангалттай. Илүү юм хэрэггүй.

Шөнийн салхины гар савлуурыг зөөлхөн түлхэж байна. Ингэж ганхан суухдаа тэр ихийг бясалгадаг биз дээ. Газраас бодол хөндийрч, гайхамшигтай хэмнэлд автах үе, ”Газраас хөндийрч тэнгэрийн аглаг руу одоход, гараараа даллаад аав баяртай үлдэв” гэсэн мөр шиг л...Ганхан...ганхан...ганхан...Харанхуй тэнгэр, хуучин савлуураас гэрлийг, шинэ юмсыг олж харахын тулд шүү дээ. Тиймгүйсэн бол тэгж ганхаж суухын хэрэг юун... Жихүүн салхинаас гэгээхэн гуниг сэвэлзэж байгаа нь доорх мөрүүдээс андашгүй.

Зүгээр л сэвлэгээр минь оролдонгоо шивнэж байлаа...” (“Арван гуравдугаар сарын бороо” 2009.22х)

Амьдрал хийгээд мөнхийн гунигийн тухай асуултанд инээвхийлэлээр хариулагч, аньсан нүдэндээ тэнгисийн цахлай, Аннагийн нэртэй шарилын чулуу хадгалагч, уншаагүй номынхоо уран гоё төсөөлөлд автагч, утгагүй бүхнээс ангид оршигч юм даа тэр. Тэмдэг төдий инээмсэглэл, асуултанд инээвхийлэлээр хариулах зэрэг нь нууцлаг ертөнцийнх нь анхны илрэлүүд юм. Өөр ямар шинж тэмдэг илэрхийг мэдэхгүй. Миний санахад улам л нууцлаг болох болов уу? Тэрхүү нууц нь хааяахан,

Чийрт ахуйгаас хашгичин дэвж, хайраан гишгэлээд нисэхийг хүснэ...(“Арвангуравдугаар сарын бороо” 36х) гэсэн мөрүүдээр илэрнэ. Энэхүү нисэх хүсэл зарим хүнд эгдүүцмээр санагдаж мэдэх ч, нам гүмийг эрэгч, үг үсгийг эзэмшигчийн тухайд бол байвал зохих л араншин. Хүлцэнгүй ийм инээвхийлэлийн цаана л хүчирхэг үгийн ертөнц бүрэлдэн тогтож байдаг жамтай. Эргэн тойрон утгагүй хоосон санагдах үе бишгүй л бий. Утгагүй хоосон угтаа бол сэрэхүйн дээд шат бөгөөд тэр шатны гишгүүрээр өгсөж чаддаг нь даанч цөөхөн. Далдын совинтойд нь зориулагдсан болохоор арга ч үгүй юм уу даа. Бачууран давчдах үедээ, бүгд л нисэхийг хүсэцгээдэг. Ниснэ гэдэг дотоод ертөнц рүүгээ л очно гэсэн санаа тул тэндээс давтаж буй цуурай, давхарлаж буй үүлс, зүүрмэглэж буй уулс цөм жигүүртэй байж таарна. Хайраас, амьдралаас, хүсэл мөрөөдлөөс уйдсан гэсэн утга огт биш бөгөөд товчхондоо бол бүтээж туурвихийн ариун шаналан бөлгөө. Ийм шаналалыг бага сага мэдэхийн учир энд жаахан тоочиж орхив. Адгалт, бачимдал гэдэг үнэн чанартай анир чимээг нэвтлэхийн өмнөх агшин. Агшин хоромд дасах мэт толгой дохин байвч түүний доторх хүн,

Цээжин дотрох энэ их салхийг ээ... /Энэ шүлгийг цахим хуудаснаас нь авсан/ хэмээн шүүрс алдан бичмүй. Өөр өөрийн араншинтай эдгээр хүмүүсийг нэгтгэн зангидаж, нэгэн цул болгоход л Баясгалан хэрэгтэй. Чулуун хөшөө шиг цавтаад суугаа хүн бол...гээд сугалж аваад ярих утгагүй. Гэтэл тэр цэх сууж чадаж байна. Энд л Баясгалангийн гэх нэг юм гэрэлтээд байгаа юм даа. Би бол бараг л бөгтийгөөд суучих болов уу. Эвдэрч, нурж, сүйдэх чимээ, галт уулын дэлбэрэлт тэр бүхнийг хав дарж, хана хэрэм мэт бат оршиж, сүйдсэнийг нь эвлүүлэн зүйж, гагцхүү шархиртал инээмсэглэж, дуугаа хурааж байгаа нь сонин байна. Дуугаа хураана гэдэг чинь дуу дуулахын өмнөх цэгцрэл. Цээжин доторх их салхи цэг, таслал хоёрын дундах хоосон зайд л намждаг. Цэг, таслал хоёрын дундах хоосон зай...Уран бүтээлч хүний аз жаргал, шаналал гуниг ердөө энэ л хоосон зай гээд хэлчихвэл айхтар хатуудахгүй болов уу. Үүрд мөнхийг үргэлж мэдрүүлэх үг үсэг, цэг таслал...Үүнээс том зайгаар юугаа хийх вэ?

“Газарт бууж үзээгүй үй олон шувуудынх нь

Ганганах дуу тасардаггүй миний доторх тэнгэрийг ээ...” Ийм л тэнгэрээс “Арван гуравдугаар сарын бороо” шивэрч, голын цаана ганц эрвээхэй шүхэр барин нисч, аяс намуухнаар навчсын сэрчигнээ сонсдож, алган дээр нь том том дуслууд унаж байснаа, агшнаа мөс болон хувирах вий.

(“Арван гуравдугаар сарын бороо” 2009.27х)

Арван гуравдугаар сарын бороо шүлгийн энэ бадаг бол чухамдаа алс хэтийн ертөнц агаад чулуу чулуун дээр бууж нисэх шүхэр барьсан эрвээхэйн бол түүний айзам хэмнэл юм. Дээр дурдагдсан давтагдмал, тасралтгүй үргэлжлэх хэмнэлүүдийн өмнөтгөл болно. Эрвээхэйн нулимснаас мэдэрсэн илч дулаан л энэ ертөнцийг аварч магадгүй. Шүхэр барьсан эрвээхэй нисч байгаа цагт шүлэг бичих зөн бүүдийхгүй.

Биеэсээ үлдэн хөөгөөд, мөч бүхэнд ариусч байна... Энэ шүлгийг уншиж суухад, хаа нэгтэйгээс /ирээдүйгээс/ үл үзэгдэх далавч сэрчигнэж, өчигдөриийн баргар дурсамж зүрхнээс арчигдах шиг, харагдахгүй сүнсээр дамжин хаа нэгтэй орших бурхдын өлмийд алга хавсран мөргөх шиг, хажуугаар исгэрэн зөрсөн залуу нас минь дэргэд ирээд шүгэлдэх шиг. Шүлэг бичмээр болж байна шүү. Тийм тунгалаг сүнс л биеийг гижигдэхэд бид сэтгэлдээ бийрээ дүрдэг бус уу? Ирээдүйн хүний төлөө мөч бүхэнд ариусаж чадах яруу найрагчийн зүрх үүгээрээ л бусдаас ялгаатай. Ил амьдралын цуурайг бясалгаад, далд оюун санаандаа хүрнэ гэдэгтэй итгэлтэй байна. Түүний цээжинд хүчирхэг жигүүрээ дэлгэн нисэхийг хүсэгч шувуу бий. Тэр шувууны чимээ алгуур, бүдэгхэн, тэгсэн атлаа шаргуу тэлсээр л байгаа.

Өр зүрхний минь мухарт буй. (Өөрийнх нь орчуулсан “Цэнхэр шувуу” шүлгийг өөрт нь зориулаад авч орхилоо) Харин тэрбээр энэ шүлгийг бичигч Чарльз Буковский шиг хатуурхаж, хамаг итгэлийг нь нугачин дарж, тэргүүн дээрээс нь хундага хундагаар архи цутгахгүй нь лавтай. Чарльз Буковский, Хорхе Луйс Борхес, Дилан Томас, Хэрмен Хэссе, Элизабет Бишоп, Аллен Гинсберг нарын шүлгүүдийг Баясгалан орчуулсан. Үүнийг би онцгой зүйл гэж бодно. Энэхүү бодлынхоо дараа,

Өөдгүйхэн дурсамжтай явснаа мартаж орхино...(Арван гуравдугаар сарын бороо. 2009.47х) гэсэн шүлэгнээс ид шид энгийн, тэгсэн мөртлөө гүнзгий байдгийг олж харна. Ид шидийн хүчээр л үг эв зүйгээ олж, зүрх сэтгэл догдолж, үлгэр домгоос бороо дусдаг. Тэр бороог анирдан чагнах зуураа,

Би чамайг ширтсээр л байна.../”Хөх мэдрэхүй шүлгийн цоморлиг.” 2010.84 х/гэсэн мөрүүдийг уншихад аньсага чийгтэнэ. Гунигтай, тэгсэн мөртлөө гэрэлтэй. Гай зовлонгоос чамайг хамгаалах гатлага онгоц шиг нүд...Энэ мөрнөөс хичнээн сайхан сэтгэл гэрэлтэнэ вэ? Хэдийгээр нулимс цийлэгнэсэн ч гэсэн. Ийм нүдийг зөвхөн гунигтай, зовлонтой гэдгээр нь ойлгох юм бол амьдрал утгагүй болчихно. Хүн гэдэг оносон нэр ойлгомжгүй болно. Нөгөө талаас нь харвал хөвж байгаа онгоцноос хүнд хэцүүг сөрөн сэлүүрднэ гэсэн сэтгэлийн их амгалан тодроно. Гатлага онгоц бол амьдрал. Нулимс бол ертөнц. Дусал бүрт нь ертөнцийн дуу чимээ буй. Гатлага онгоц шиг нүд...ингэсгээд орхиё доо. Ийм нүдэнд багтсан амьдрал уянга эгшгээр дүүрэн байлгүй яах вэ?

Гэгээн ариун бүхнийг найрсан хэлэлцэж явдаг хорвоо дээр гэрэл гэгээ түгээгч эрдэмт хүмүүс олон бөгөөд тэдний илч гэрэлд тархинд суусан үрчлээс тэнийж, хажууд зогсох сүүдэр үг хэлэх шиг болдог юм. Тийн үг хэлүүлэгчийн нэг нь Баясгалан юм. Ингэж хэлэх болсныгоо багахан дэлгэрүүлэх хэрэг гарлаа. Өөрийнх нь ихэд зүрхшээн байж уншигчдын гар дээр тавьсан “Аз жаргалтай төгсгөлүүд” өгүүллэгийн түүврийг уншсаны дараа энэ бодол минь улам батжиж, баярлан бахдсан сан. Өдгөө ч тэр бахдал минь хуучраагүй байна. Гэхдээ миний баяр бахдал Баясгаланд ямар ч хэрэггүй гэдгийг энд зориуд сануулая. Ер нь ч баяр талархлаас хол байсан нь өлзийтэй юм шиг байна билээ. Чанартай сайн орчуулга харваас андашгүй л дээ. Аманд эвлэж, тархинд тогтож, үг үсэг нь үзтэл гэрэлтээд эхэлдэг. Үг үсгийг гэрэлтүүлэгч “гүүш” нарыг энд дурдахыг зорьсонгүй. Уран зохиолын боловсролтой, утга уянгын мэдрэмжтэй хүмүүсийн орчуулга бол цаанаа л өөр, барьцтай, наалдацтай, амттай байдаг. Үг ч өөрийн үнэ цэнтэй. Баясгалангийн “Аз жаргалтай төгсгөлүүд” өгүүллэгийн түүвэр надад ингэж л өгүүлсэн. Хэдийгээр орчуулга ч гэсэн эдгээр өгүүллэгүүдийг тэр бичсэн юм шиг санагдаад байж билээ. Тэр санаа минь ч энэхүү бичвэрт туслаа. Миний хувьд бол орчуулга яруу сайхан болжээ. Яараад хэлчихсэнийг минь уучлаарай. Яагаад яарсныг минь Октавио Пазын “Цэнхэр баглаа” өгүүллэгийн энэ хэсэг бараг л илэрхийлчих болов уу?

(“Аз жаргалтай төгсгөлүүд” Өрнө, дорнын шилмэл өгүүллэгүүд. 2013.83-р тал)

Ямар үг байж болох вэ? Өөрөөсөө би ингэж асууснаа тод санаж байна. Өндөр өвсний оройд хүрэлзгэнэ сууж, өнгөт ертөнцийн дохио тэмдгүүд нисэлдэнэ. Дохио тэмдгүүд нисэлдэх нүд...Цэнхэр биш нүд...Гол баатрыг айлган сүрдүүлэгч этгээд гадаад өнгө хэтэрхий хөөчихлөө. Шүдэнз зурж зогсохдоо нүд рүү нь жаахан л өнгийсөн бол хайгаад байснаа олчих ч байсан юм бил үү? Уран зохиолын цаад мөн чанар ийм л нэвтрэшгүй юм даа.

Дэлхийн уран зохиолоос эх хэлнээ яруу сайхан буулгаж, цаг үеийнхээ түүчээ болсон үе үеийн шилдэг сэхээтнүүдийн хүчинд л бид Уолт Уйтмэний “Өвсний навч”, Рабиндарнат Таагүрийн “Өргөлийн дуулал”, Эрнест Хемингуэйн “Өвгөн тэнгис хоёр”, У.Фолкнерийн “Баавгай”, Дантегийн “Тэнгэрлэг туульс”, В.Набаковын “Лолита”, Г.Маркесийн “Зуун жилийн ганцаардал”, Ф.Достоевскийн “Гэм зэм”-ийг уншиж, Башёгийн шүлгүүдээр, Шэкспирийн жүжгүүдээр, Чеховын өгүүллэгүүдээр оюун санаагаа тэлсэн байнам. Чехов гэснээс, түүний “Марья Ивановна” өгүүллэгт,

...Утга зохиол маань та нарт өөдгүй, өчүүхэн, сонирхолгүй санагдавч та нарт инээд ч, хилэгнэл ч, баяр ч төрүүлэхгүй байвчиг, утга зохиол маань өөрийн хэргээ хийсээр байгаа юм. Түүнгүйгээр болохгүй...Хэрвээ бид жагсаалаас гарч, нэг хурамд ч гэсэн байраа орхивол байрыг минь тэр дор нь тэрэгний морины хонхтой, инээдмийн малгайтай салбадай нар, муу профессорууд, муу өмгөөлөгчид болон баруун тийшээ, зүүн тийшээ гэсэн командаар өөрсдийн дурлалын эв дүйгүй явдлыг бичдэг юнкерүүд эзлэн авна. Уй гунигийг ч халуун хомхийг ч үл харгалзан би бичих ёстой. Тасалдалгүй, чадахынхаа хэрээр, чадлынхаа хэрээр бичих ёстой. Бид цөөхөн, биднийг хуруу даран тоолж болно...” гэж бичсэн бий. (А.П.Чехов. Түүвэр зохиол.1983.311-р тал) Хуруу дарам тэдгээр хүмүүсийн нэг нь Баясгалан гэдэгт одоо эргэлзэх хэрэггүй. Ба Жиний “Нохой” Хаяаши Фүмикогийн “Баян хуур ба загасчдын суурин”, Дорис Лессингийн “Дээвэр дээрх бүсгүй” зэрэг өгүүллэгүүдийг эх хэл дээр нь унших чадвар маньд алга. Үнэн гэдэг ийм. Өөр хэлэх юм байхгүй. Харин өөр нэг өчих юм бол, эрхэм гүүш нарын гаргасан зам мөрөөр олон уран бүтээлчид замнаж, тэдний бий болгосон оюун санааны хүрээнд дулдуйдан амьдарч явдаг нь нууц биш. Бидний унших дуртай ном, ишлэж гайхуулдаг онч үгс, сүслэн дагадаг бурхны сургаал хүртэл орчуулагчын хэлээр дамжиж л бидэнд ирсэн! Хар муйхар юм яахав дээ, хэсэгтэй хүчийг авах л юм биз. (Энд зөн совин хамаарахгүй) Алсдаа бол явуургүй. Юу хэлэх гэсэн юм бэ гэвэл, мэдлэг боловсрол аль ч салбарт чухаг, тэр тусмаа манай утга зохиолын амьдралд бол бүр ч хэрэгтэй байна санж. Тийм боловсролтой хүмүүсийн гараас л гайхалтай бүтээл туурвил гардаг нь үнэн байна. Ихэнх зохиолч, яруу найрагчид, орчуулагчдын нөлөөнд нүд гүн, бодол алс болдог ажгуу. Мань мэт нь ийм л хүмүүсийн /гүүш нарын/ буянд нүглээ нимгэлж явдаг. Нүгэл гэдэг нь ухааныг хэрсэн мунхаг санаа гэсэн шүү юм даа. Түүний орчуулсан “Ганцаардлын зуун жил”, “Гашуун”, “Босуул” зэрэг ярилцлага, нийтлэлүүд ч уншсан хүнд өгөөжтэй. Андрей Вознесенскийн “Босуул” хэмээх ярилцлагаас,

Миний бичвэр ч ийм сэтгэгдлээр бүтэж байна. Хожим энэ сэтгэгдэл давтагдахгүй учраас буулгахыг зорьсон юм. Тиймээс бичвэрийг ямар нэгэн төрөл зүйлд хамаатуулах гэсний хэрэггүй. /Шүүмж, судлал гэх мэт/ Хувь бичээчийн бодол сэтгэгдэлээр дамжсан өчүүхэн бичвэр гэж хүлээж авахад л болно. Өөрийнхөө хэрийг би мэдье. Дилан Томасын нэгэн шүлгээр дээрх яриаг өндөрлөе.

Баясгалангийн орчуулсан шүлгүүдийн хөг аяс нь ийм. Дор эргэлдэгч дэлхийд хуруугаа хүргэвээс, дорхноо тэр бутран унана гэдэг шиг л. Өөрийнх нь итгэл үнэмшил, үзэл санааных нь төрх ч юм уу. Тэгж тааж байна. Хүний дотор руу хэнбугай ч өнгийж чадахгүй шүү дээ. Тэнд юу ч болж байсан, энд барагтай сонсогдохгүй. Сонсох ганц боломж нь яруу найрагчийн хувьд бол шүлэг. Гэхдээ тэр боломж ч хүн бүрт ижил тэгш биш. Шилдэг шүлгийн үнэ цэнэ ч энд оршдог болов уу. 

“Яг одоо төрж буй улаан нялзрай хүү

Яруу найрагчийн санаа алдалтыг голдоон тээж ирэхэд...”гэдэг шиг л юм. Яруу найрагчийн санаа алдалтаас юу эс гардаг билээ дээ.

Өөрсдийнхөө амьдарч буй цаг хугацааг шүлэг, өгүүллэг, эсээ, туурь болгон хувиргаж, түүгээр амьсгалж, шаналж, баясаж, заримдаа зовлон мэт, заримдаа жаргал мэт санагдавч үүнээс илүү зол завшаан орчлонгоос олдохгүй. Олдсон энэ зол завшаанаа од шүүрсэн мэт атгаж сууна.

Халуун алгаараа би энхрийлэн тосов...(“Арван гуравдугаар сарын бороо” 2009.25х)

Энэ шүлэгнээс бүлээн салхи сэвэлзэнэ. Уйтгар гуниг нь шүлэг найраг болж харагддаг тэр ертөнцөө хүмүүс эргэж тойрч байгаасай. Эд юмсын орон зайд униар будан бүү хэл уймраа ганц навч ч тогтохгүй. Харь ертөнцийн гунигаас тасарч хийссэн тэнгэрийн хүйтэн навчийг алгандаа тосон авах, сиймгэр цонхоор нарны туяа асгараад ороод ирэх... Эмзэг, нарийн ийм сэрэхүйгээр амьдрал дүүрэн юм шүү.

(“Хөх мэдрэхүй шүлгийн цоморлиг” 2010.93х)

Уран бүтээлч хүний араншин энэ. Амьдралаас нүүр буруулсан биш, харин ч гүн хүндэтгэлтэй ханддагаа илэрхийлсэн мөрүүд. Оюун санаа өөр газар очсон ч, оносон амьдрал нь ямагт даллан дуудаж байдаг. Даллан дуудах зүйл үгүй болвоос, хүний бодол ухаан хэтэрхий хийсвэр болно. Огт үнэмшилгүй, худлаа болно. Юунд ч юм итгэж байгаа учраас л ирээдүй байгаа. Хурууныхаа үзүүрээс уяатай алтан утасны хурмаст руу цойлсон нөгөө үзүүрээс атган суугаа...Юунд ч итгэхгүй юм бол яруу найргаар юугаа хийх вэ?

Нээрэн, амьдралд бид байдаг гэж үү? Байхгүй санагдах үе бий. Ямар үед тэр вэ? Дүр эсгэцээх үедээ, уулзах хүнийхээ таашаалд зориулан дуу хоолойгоо өөрчлөх үедээ, ухаантай болж харагдах гэж хичээх үедээ, үзэл бодлоо хэлж чадахгүй гөлөлзөн суух үедээ бид бүгд байхгүй болцгоодог. Би байна гэж бархираад ч нэмэргүй. Дээрээс нь нэрмээд хэлэхэд, өөрт байгаа зүйлээ өрөөлийн сүүдэр дор бээвийлгэх үедээ бүр байхгүй болдог. Дүйнгэ маанагаараа дуудуулсан ч хамаагүй дүмбийн суух, дүрсхийн шатах уур омгоо гялсхийтэл шидэх, хамгийн гол нь өөрийнхөөрөө бичих, ингэж чадвал бид байна. Бие биеийнхээ эсгэсэн дүрийн уран нарийнийг биширсэн шиг л явцгааж байна даа бид чинь. Гэхдээ энэ нь хэн нэгнийхээ бишрэм сайхныг битгий олж хар гэсэн үг биш шүү. Харин эсгэсэн дүрүүдээ хайр найргүй ханз татахгүй юу? Хурц мэдрэмж төрнө. Тэр эелдэг зөөлөн биш, эрс шулуун шүлэгтэй. Зөн совингоо чагнаж, дотоод эмзэглэлээ илүүтэй түшиж бичдэг шиг. Шүлгэнд нь хөнгөн зураглал, улигласан зүйрлэл, хуурмаг дүрслэл барагтай л бол харагддаггүй. Энэ хар даа.

Ирээдүй. Энэ үгний цаана асар их эрч хүч, илч дулаан нуугдаж байдаг билээ. Эрчим хүчээр цэнэглэгдсэн цаг хугацааны ай сав нүдэнд цэлийж, тэнгис далай цэнхэртэнэ. Давалгааных нь ирмэг дээр салхич шувуу суужээ. Салхич шувуу хөлөг хөвөх зүгийг заадаг бус уу? Сүүлийн үед түүнийг орчуулагч гэдгээр нь илүүтэй яриад байх шиг. Миний хувьд тэр бол яруу найрагч.

Гэрлийн дор суухад ч бүдэгхэн, бүрэнхий, залхангуй лугшина...(“Арвангуравдугаар сарын бороо” 6 х.)

Яасан хиргүй орчлон бэ? /”Хөх мэдрэхүй шүлгийн цоморлиг/

Өнөөгийн манай яруу найрагт нэг муу зуршил байнаа. Өөрт нь огт зохихгүй байхад л өрөөлийн юмаар хүүдэгнээд байх юм. Тийм шүлэгчид борооны дараах мөөг шиг олширлоо. Мөөг ч одоо тийм элбэг ургахаа больсон цаг! Заримынх нь нас намбанд ч тохирохгүй юм. Бусдын нөлөө туссан байлаа ч өөрийн мэдрэхүйтэй хүнийх бол өөр өө. Худлаа шүлэг хэцүү шүү. Тэгвэл Баясгалангийн үнэн,

Миний жижигхэн ертөнц даяар тунарсан их гуниг нөмөрчихдөг...”(“Арвангуравдугаар сарын бороо” 18 х) гэсэн мөрүүдээр илэрхийлэгдэнэ. Ийм гуниг байхад яруу найрагч гутрана гэж үү? Мэдрэх тусам ширүүсч байгаа бороо, лавсан бударч байгаа цас...”ЯРУУ НАЙРАГ-БОРОО, ЦАС.” Энэ бодлыг минь нотлох гэсэн мэт өчигдөр орой бороо орлоо. Хаврын анхны бороо гээд хүмүүс сүйд. Би ч бас догдлоод харанхуй шөнөөр бороонд норон жаал зогслоо. Мэдрэх тусам бороо улам ширүүсч байв. Өдийд, гуравдугаар сарын дундуур бороо орно гэдэг...Шөнө нь бороо, цас болон лавсжээ. Өглөө босоод гадагш гарвал, нэлийсэн цагаан цас. Нүд гялбаад... БОРОО-ЦАС. Гуниг ийм өнгөтэй, ийм ширхэгтэй аж. 

Хүмүүс инээгээд л, инээгээд л байлаа...”(“Хөх мэдрэхүй шүлгийн цоморлиг” 2010.101 х) Тэмдэг төдий инээмсэглэл нүүрэндээ гэрэлтүүлээд алхаад л бай...алхаад л бай! Танил зөн хаа нэгтэйгээс нисэн ирнэ. Тэнгэр ойрхныг мэдэрсэн учраас өндөрт нисэж л таарна. Номуудыг нь уншиж суухад ийм л бодол төрлөө. Би төлөгч биш л дээ. Надад төрсөн үнэн л энэ. Худал гэж хүмүүс хашгирлаа ч миний үнэн бутрахгүй.

”Өөрийнхөө жинхэнэ дуу хоолойг олж авахын тулд өрөөлд хэрхэн сонсогдохыг нь ор тас мартах хэрэгтэй” хэмээсэн Аллен Гинсбергийн /Баясгалан орчуулсан/ үгийн үнэнд хүрлээ. Одоо тэр ийм л насан дээрээ явж байна. Номын хуудаснаас хөх шувуу дэрхийн нисэх цагийг л хүмүүс гайхамшиг гэж нэрлэдэг. Оюун санааныхаа хөх тэнгэрт, 

-Дүүлэн нис дээ, дүү минь!

НИС...НИС...НИС...